نقش و جایگاه ژانر درام در سینمای جهان

در دنیای سینما و سریال، درام یکی از اصلی‌ترین سبک‌هایی است که طیف طولانی از آثار مختلف براساس آن طبقه‌بندی و معرفی می‌شوند. اما در نقطه مقابل سبک‌هایی همچون سبک ترسناک یا علمی‌تخیلی، این سبک چندان گویای چگونگی رخداد‌های درون داستان نیست و به همین دلیل، درام از جمله ژانرهای ناشناخته برای مخاطبان محسوب می‌شود. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم تا به سراغ معرفی ژانر درام برویم تا یکبار برای همیشه، این ژانر سینمایی را برای مخاطبان شرح بدهیم. پس همراه این مطلب از پاراج باشید تا به شناخت کاملی از سبک درام برسیم.

درام چیست؟

درام (Drama) کلمه‌ای کهن در ادبیات یونان است که معنایی همچون نمایش را درون خودش دارد. در واقع می‌توان گفت که یونان اولین سرزمینی بود که به این کلمه معنا بخشید و در نمایش‌هایی که در دوران قدیم خودش برگزار می‌کرد، از این عبارت استفاده کرد. این کلمه در طول تاریخ دستخوش تغییراتی قرار گرفت و در حال حاضر می‌توان تعاریف زیادی را از درون آن استخراج کرد. همچنین درام یکی از مهم‌ترین سبک‌های تعریف شده برای داستان‌ها، فیلم‌ها، سریال‌ها، نمایشنامه‌ها و حتی مستند‌ها می‌باشد. این سبک در بسیاری از اوقات با سایر سبک‌ها تلفیق می‌شود و انواع مختلفی از درام را پدید می‌آورد.

اگر هنوز با این سوال مواجه هستید که ژانر درام چیست؟ و ویژگی‌های آن کدام هستند، باید بگوییم به زبان ساده درام زمانی در داستان‌ها شکل می‌گیرد که شاهد تغییر جوانب انسانی باشیم. فراز و فرود‌هایی از جنس احساسات، ایدئولوژی‌ها، جهان‌بینی و ذهنیت افراد در طول داستان ممکن است یکبار و حتی بارها تغییر کنند و شخصیت از طریق رخدادها و پیرنگ‌هایی که در طول روایت در معرض آنها قرار می‌گیرد، دگرگون شود و تبدیل به شخصیتی متفاوت شود. پس متوجه می‌شویم که پیوندی بین ژانر درام و احساسات انسانی وجود دارد.

چه‌چیزی درام را شکل می‌دهد؟

خواسته‌ها و نیازهای انسانی، همان پاسخی است که به خلق شدن مفهومی به نام درام کمک می‌کند. در واقع هر کدام از انسان‌ها در زندگی خود دارای تیپ‌های شخصیت مختلفی هستند و در ذهن خودشان تعاریفی برای مفاهیمی چون خدا، عشق، سرنوشت، مرگ، علم و عواملی از این دست دارند. اما هرانسان در طول مسیر خودش با تراژدی‌ها، رخداد‌های خیر یا شر و مثال‌های نقضی روبه‌رو می‌شود که چهارچوب‌های ذهنی او را تکان می‌دهد. توجه داشته باشید که درام هم می‌تواند یک تغییر به سمت و سویی مثبت باشد و هم یک تغییر به سمت جهت منفی.

به‌طور مثال یک جوان که تا به حال وارد جامعه نشده است، ذهنیت متفاوتی را با آنچه که در جامعه می‌گذرد، در سر خود دارد. اما ممکن است به محض ورود به جامعه با افرادی مواجه شود که سعی کنند به او آسیب برسانند و یا اعتماد او را نسبت به جامعه از بین ببرند. تکرار این اتفاقات باعث می‌شود که شخصیت خوش‌بینی که در هنگام شروع داستان، دنیایی روشن و زیبا را در ذهن خودش می‌پروراند، حال باور کند که تمام دنیا هیولاهایی هستند که سعی می‌کنند به او آسیب برسانند. این جوان در انتها تغییر می‌کند و تبدیل می‌شود به یک هیولا. دقیقا مشابه با هیولاهایی که یک روز به خود او آسیب رساندند.

تاریخچه ژانر درام

دانستیم که درام می‌تواند به هرشکلی در کنار سبک‌های مختلف به کار گرفته شود و یک اثر ترکیبی را به‌وجود بیاورد. این اتفاق یکی از دلایلی است که به خاطر آن نمی‌توان گفت که اولین اثر درام سینما دقیقا چه‌عنوانی است. اما به عقیده برخی، فیلم‌های کوتاهی که برادران لومیر در دوران خودشان ساختند، در بطن خود دارای نوعی درام هستند و شاید بتوان از یک یا دو مورد از آنها به عنوان سرچشمه درام در سینما نام برد.

در سال 1901 و زمانی که درخشش‌های اولیه فیلم‌سازی در حال تابیدن بر روی دنیای هنر بود، فیلمی تحت عنوان Devil's Dyke Fun Fair توسط جیمز ویلیامسون منتشر شد که مدت زمانی برابر با چند دقیقه داشت. اگرچه این فیلم کوتاه حتی زمانی کمتر از بسیاری از کلیپ‌های حال حاضر را دارد، اما با اطمینان می‌توان آن را جزو چند اثر اولیه سبک درام در سینما دانست.

اما بحث اولین پایه‌گذار درام در دنیای داستان‌ها در نوع خودش جالب است و همانطور که می‌توان انتظار داشت، به یونان باستان باز می‌گردد. در سال 472 پیش از میلاد مسیح، نمایشنامه نویس بزرگی به نام آیسخولوس که با نام اِشیل نیز شناخته می‌شود، اولین و قدیمی‌ترین درام تاریخ بشریت را به تحریر درآورد. جالب است که بدانید این نمایشنامه درام، پارسیان (The Persians) نام دارد و در آن شاهد فراخوانی خدایان توسط شاه هخامنشی هستیم که قصد نبرد و تصرف کشور یونان را دارد. نمایشنامه پارسیان که البته به آن ایرانیان نیز گفته می‌شود، علاوه بر درام، یک اثر تراژدی نیز محسوب می‌شود. چرا که این دو شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند و تفاوت درام و تراژدی می‌تواند به تغییر مثبتی باشد که درام برخلاف تراژدی در خودش دارد.

انواع مختلف درام و فیلم‌های برجسته در زیرژانرهای آن

واقعا کم‌لطفی است اگر بخواهیم صرفا ژانر درام در سینما را شرح دهیم و به انواع مختلف آن اشاره نکنیم. در ادامه انواع مختلف ژانر درام توضیح داده شده است:

درام زندگی‌نامه‌ای

درام زندگی‌نامه‌ای به‌جای پرداختن به یک واقعه، گروه، جامعه و حتی دوره، تمرکز خودش را بر روی زندگی یک فرد قرار می‌دهد و زندگی او را با فراز و فرودهایی که تجربه می‌کند به تصویر می‌کشد. فیلم "فارست گامپ" بهترین مثال برای این سبک است.

درام خانوادگی

این نوع از درام معمولا از بنیان خانواده دور نمی‌شود و به مسائل مربوط به اعضای یک خانواده و تنش‌های میان آنها می‌پردازد. "ما باغ وحش خریدیم" از بهترین آثار درام خانوادگی است که می‌توان به هرفردی پیشنهاد داد.

درام سیاسی

همچون فیلم ارتش سایه‌ها، این مسئله که چگونه فساد سیاسی می‌تواند یک انسان را به کام تغییر بکشاند و از آن یک فرد دیگر بسازد یک درام سیاسی است. حتی این مسئله که چطور یک حکومت یا پادشاهی دچار تغییر می‌شود نیز یک درام سیاسی است.

درام نوجوانان

نوجوانی دوره تغییر و هیجانات است و این نوع از درام متمرکز بر همین حقیقت است و در راس خودش، یک نوجوان را قرار داده است. "پلی به ترابیتیا" و حتی انیمیشن "درون و بیرون" از جمله آثار شاخص این سبک هستند.

درام زیست-محیطی

درام زیست-محیطی می‌تواند مسئله یک مبارزه برای حفظ طبیعت و نجات دادن آن باشد. حتی در درام زیست-محیطی، شخصیت‌های داستان ممکن است که موجودات و گیاهان حاضر در آن محیط باشند. اقتباس سینمایی "یوگی خرسه" اثر نه‌چندان شناخته شده‌ای است که یک درام محیط-زیستی است.

ملودرام

ملودرام روایتی اغراق‌گونه از احساسات و درونیات انسانی است و بیشتر از اینکه انسان را موجودی متعادل نشان بدهد، شخصیت‌ها در آن معمولا یا کاملا مثبت یا کاملا منفی هستند. "قطعه‌های یک زن" یک ملودرام جذاب در سال 2020 محسوب می‌شود.

درام پزشکی

اتفاقاتی که مربوط به حوزه پزشکی است، از جمله مبارزه با بیماری‌های جسمی و تلاش برای نجات جان یک انسان، مثال خوبی برای یک درام پزشکی هستند و سریال "دکتر غریبه" از کشور کره جنوبی، یک مثال خوب از این سبک است.

درام روانی

این سبک همچون درام پزشکی است ولی اینبار در خصوص بیماری‌های روانی و فروپاشی‌های ذهنی که یک شخصیت می‌تواند تجربه کند. بهترین عنوانی که می‌توان از این زیرژانر نام برد، "باشگاه مشت‌زنی" است.

درام رمانتیک

درامی که تصویری عاشقانه و مسیر احساسی بین دو نفر و یا حتی یک مثلث عشقی را به نمایش می‌گذارد، درام رمانتیک خوانده می‌شود. "تایتانیک" و "دفتر خاطرات" را به عنوان شاخص‌های این زیر ژانر به یاد داشته باشید.

درام اجتماعی

مسائل اجتماعی، مشکلات جوامع و آسیب‌های مربوط به فقر، نظام آموزشی، امراض مسری، شورش‌های زیانبار و عوامل این‌چنینی، همان موضوعاتی هستند که درام اجتماعی بر روی آنها دست می‌گذارد. فیلم "زندگی زیباست" یک اثر عالی در این حوزه است.

درام تاریخی

فیلم "گلادیاتور" را برای درک این سبک به یاد بیاورید. درام تاریخی به گذشته می‌رود و مسائل تاریخی را اینبار به شیوه‌ای دراماتیک به تصویر می‌کشد. حتی ممکن است داستانی که در گذشته رخ داده، متفاوت از یک اثر درام بوده باشد.

درام کمدی

تلفیقی از دنیای کمدی و دنیای درام که هم تاثیرگذاری‌های ژانر درام را در خودش دارد و هم طنزپردازی و چهره خوش‌حال ژانر کمدی را در خود گنجانده است. "نمایش ترومن"، یک اثر درام کمدی با حضور درخشان جیم کری است.

کارگردان‌های صاحب‌نظر در سبک درام

اگر قصد داشته باشیم بدون معطلی به سراغ بهترین کارگردان‌های سبک درام برویم، باید اسامی چون جان فورد، آلفرد هیچکاک و فرانسیس فورد کاپولا را عنوان کنیم. ساخته شدن آثاری همچون "مرد آرام" از جان فورد و "پدرخوانده" از کاپولا به بهترین شکل نشان داد که آثار درام در سینما به چه شکلی هستند. همچنین ویکتور فلمینگ و اورسن ولز در دهه‌های ابتدایی صنعت سینما پیشتاز بودند و به همین دلیل فیلم‌هایی چون "برباد رفته" و "همشهری کین" بهترین آثار این دو کارگردان در سینما و از مثال‌های بارز ژانر درام به حساب می‌آیند.

بازیگرانی که در ژانر درام درخشیدند

در بسیاری از فیلم‌های درام در دهه‌های اخیر، نام بازیگرانی مثل تام هنکس و آنتونی هاپکینز می‌درخشد. جیمز استوارت، اینگرید برگمن، مارلون براندو و آل پاچینو از هنرپیشه‌های قدیمی هستند که آثار آنها با سبک درام پیوند خورده است. اما اگر به سراغ بازیگران جدیدتری در آثار مدرن برویم، واکین فینیکس، جودی فاستر، کریستین بیل و لئوناردو دی‌کاپریو مثال‌های بسیار خوبی برای بهترین بازیگران سبک درام خواهند بود.

نگاهی به روایت‌های برتر درام

در این قسمت می‌رسیم به بهترین و جالب‌ترین بخش از مبحث درام و می‌خواهیم با قرار دادن نمونه‌های برجسته از ژانر درام در زیر ذره‌بین خود و بدون اسپویل کردن داستان این عناوین، درک خودمان را به کمال برسانیم. اما سوال حیاتی این است، چه‌چیزی از تایتانیک یک شاهکار ساخت؟ این فرض را در ذهن خودتان داشته باشید که همه مباحث فنی و هنری این فیلم در سر جای خودشان باشند، اما ما پایان تاثیرگذار و بی‌نظیر این فیلم را با یک پایان سطحی عوض کنیم. آیا این کار نتیجه‌ای به‌غیر از فراموشی فیلم بزرگ تایتانیک در تاریخ خواهد داشت؟ تایتانیک مثالی مهم برای پاسخ به این سوال است که واقعا یک فیلم درام  چگونه شکل می‌گیرد؟!

"رستگاری در شاوشنک" فیلمی است که هم‌اکنون در صدر فیلم‌های سایت IMDB قرار دارد و یک درام تمام و کمال است. این فیلم تاکید خودش را بر روی چند شخصیت اصلی در یک زندان بزرگ قرار می‌دهد و بازه چند ده‌ساله زندگی این افراد در زندان را در مدت زمان 142 دقیقه نشان می‌دهد. در تک تک این دقایق پرداخت اهمیت بسیار مهمی دارد و از به تصویر کشیدن مسائل اضافی، دوری می‌شود. شخصیت‌های اندی و رد در راس ماجرا قرار دارند و گذشته آنها نه در اول داستان، بلکه رفته رفته مشخص می‌شود و به مسئله درام، قوت می‌بخشد.

خداحافظی یک پدر با دخترش به اندازه کافی می‌تواند دردناک و ناراحت کننده باشد، اما کریستوفر نولان یک قدم جلوتر رفته و مسئله انتظار و دوری را به شکل باورنکردنی درهم می‌پیچد و یکی از برترین فیلم‌های درام تاریخ را با نام "میان‌ستاره‌ای" تولید می‌کند. با وجود اینکه در میان‌ستاره‌ ای تاکید روی مباحث فضایی و نجومی است، اما نولان انسان و انسانیت را فراموش نکرده و از ابتدا تا انتهای داستان، به داستان تلخ این پدر و دختر می‌پردازد.

دنیای تلویزیون نیز از حیث داشتن سریال های درام، دست‌کمی از سینما ندارد و با وجود نویسندگان بزرگی مثل جرج آر. آر. مارتین و ساخت سریال‌هایی مثل "گیم آف ترونز"، سطح درام از همین مسئله‌ای که هست، یک پله بالاتر قرار می‌گیرد. گیم آف ترونز مجموعه عظیمی از شخصیت‌ها را در داستان خودش بسط می‌دهد و با ساخت شبکه عظیمی از شخصیت‌ها با رفتارهای انسانی که هیچ‌یک نه کاملا خوب هستند و نه کاملا بد، اثری فاخر را در ژانر درام پدید می‌آورد.

رقابت بهترین اثر در جعبه جادویی با حضور اثری همچون "بریکینگ بد" ادامه پیدا می‌کند و عملا شاهد بهترین درام در دنیای سریال هستیم. بریکینگ بد برای انتخاب پروتاگونیست خودش، دست بر روی یک معلم ساده دبیرستان می‌گذارد. اما تنها کافی است که این معلم از مرگ خودش در آینده باخبر شود تا بالاخره چهره تاریکی که همیشه در پشت نقابش پنهان می‌نمود، رونمایی کند. یک جرقه ساده باعث شد تا شخصیت بسیار خوب داستان ما، تبدیل به یک شخصیت ضد قهرمان شود که همیشه قابل همزاد پنداری است.

در دنیای انیمیشن و با وجود غول بزرگی مثل پیکسار، درام‌ها شکل متفاوتی را ارائه می‌دهند. "داستان اسباب بازی"، "وال‌ای"، "شرکت‌ هیولاها" و حتی "درون و بیرون"، نمونه‌هایی بارز از درام غیرانسانی هستند. فرقی نمی‌کند که شخصیت مورد استفاده در انیمیشن پیکسار ماشین باشد، یا یک هیولا، پیکسار هنرمندانه و با ایجاد درام، روح واقعی را به داستان‌های ژانر درام خودش می‌دهد.

بگذارید نگاهی به بهترین درام‌های دنیای انیمه نیز داشته باشیم تا حق مطلب را برای شخصیت‌هایی از سرزمین آفتاب نیز ادا کنیم. در دنیای انیمه‌هایی مثل "برزرک"، "حمله به تایتان‌ها" و حتی "دفترچه مرگ"، درام نقش مهمی دارد. برزرک درامی است که زندگی شخصیت خودش را از لحظه تولد شروع می‌کند و آنقدری این شخصیت را وارد پیرنگ‌های مختلف و مواجه با تاریک‌ترین حقایق دنیا می‌کند، که از آن به عنوان یکی از تاریک‌ترین و دردناک‌ترین درام‌های انیمه‌ای یاد می‌شود. از طرف دیگر، دفترچه مرگ نیز شروعی همچون بریکینگ بد دارد و لایت یاگامی جوان، تنها با یافتن یک دفترچه مرگ، داستان خودش را برای تبدیل شدن به کابوسی برای مجرمان و جنایت‌کاران جهان آغاز می‌کند. در مورد حمله به تایتان نیز می‌توان روزهای طولانی بحث نمود و به اصلی‌ترین دلیل آشوب واقع در این دنیا، که نتیجه اعمال انسانی است، پرداخت.

سخن پایانی

پس از رسیدن به انتهای مقاله معرفی ژانر درام، مهم‌ترین مسئله این است که آیا می‌توان با دیدن یک اثر، وجود درام را در آن کشف کرد یا خیر؟ آیا بالاخره توانستید تا به پاسخ ژانر درام چیست؟ برسید یا خیر. توضیحات گفته شده، شرح کاملی بر تاریخچه، چگونگی شکل‌گیری درام و معرفی کوتاه برخی از آثار درام در قالب‌های مختلف بود. برای ما از بهترین تجربیات خودتان از آثار درام بگویید و اگر تعریف منحصر به فردی از این سبک را دارید، حتما با ما اشتراک بگذارید.