ژانر کمدی (Comedy) چیست؟ تعریف، تاریخچه و انواع کمدی

سینما و تلویزیون بدون وجود برخی از سبک‌ها و ژانرها همانند یک تابلو نقاشی زیبا ولی ناکامل هستند. تعداد انگشت‌شماری از سبک‌ها هستند که حتی نابلدان این حوزه نیز آنها را به عنوان یک ستون بزرگ نگهدارنده سینما و تلویزیون می‌دانند. بدون تردید ژانر کمدی از همین سبک‌ها به‌شمار می‌رود. ژانر کمدی در طول تاریخ با سبک‌های زیادی تلفیق شده و در تمامی قاب‌ها به شکل‌های مختلف ظاهر شده است و از آنجایی که شناخت بهتر این سبک می‌تواند ما را به سمت دیدن آثار بهتر سوق دهد، بنابراین این مقاله ترتیب داده شده تا به بررسی ژانر کمدی در سینما و تلویزیون بپردازیم و آن را به‌طور کامل حلاجی کنیم.

چه اثری کمدی است؟

در جواب به این سوال باید بگوییم که برخلاف ذهنیت عموم جامعه، از کلمه کمدی برداشت‌ها و تفسیر‌های بسیاری وجود دارد و هر چیزی که صرفا بتواند مخاطب خود را به خنده وا دارد و نقش جرقه شادی را در او داشته باشد، کمدی نیست. پس تعریف کامل ژانر کمدی نمی‌تواند صرفا شامل محتوای خنده‌دار باشد و تلنگر جهت ایجاد خنده در مخاطب، تنها ویژگی ژانر کمدی نیست. کمدی‌ در کتاب‌ها، فیلم‌ها، سریال‌ها و حتی کمیک‌ها وجود دارد و قابل رویت‌ترین شباهتی که این دسته از محتواهای کمدی با یکدیگر دارند بدون شک محتوای خنده‌آور آنان است؛ اما این تنها ویژگی سبک کمدی نیست.

جالب است که بدانید سبک کمدی پیوندی ناگسستنی با جامعه دارد و هر کجا که تفکر، ذهنیت و یا الگویی برای انجام یک کار وجود داشته باشد، مثال نقضی به نام کمدی وجود دارد که آن را به چالش بکشد و زیر سوال ببرد. پس در اینجا متوجه شدیم که هدف از کمدی تنها خنداندن نیست. به عنوان مثال مستند‌های زیادی وجود دارند که لحن خودشان را شوخ‌طبعانه و کمدی قرار داده‌اند، در حالی که اگر بخواهیم کمدی را صرفا با هدف خنداندن مخاطب در نظر بگیریم، یعنی در اینجا ذات و ماهیت مستند نادیده گرفته شده است.

اما توجه داشته باشید که رسالت کمدی همیشه رساندن پیام بوده و لحن و نوع گویش و رفتارها نیز در خدمت این پیام‌رسانی هستند. با این وجود می‌توان گفت که کمدی بستری برای انتقال پیام با نگاهی منتقدانه، راهکارگشا، تمسخر آمیز و حتی دردناک است که لحن و پایه و اساسی متفاوت از سایر ژانرها دارد. آثار کمدی معمولا بردار و فلش خودشان را به سمت مباحث سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و حتی تاریخی قرار می‌دهند.

سرگذشت ژانر کمدی

برای رسیدن به سرگذشت و تاریخچه ژانر کمدی، اگر بخواهیم تنها به فیلم و سریال اکتفا کنیم، احتمالا با تاریخچه‌ای در حدود چندین دهه مواجه شویم، با این تفاوت که کمدی گذشته پر فراز و نشیبی را دارد که شروع آن از زمانی که شمارش تقویم‌ها آغاز شدند نیز فراتر می‌رود. بسیاری بر این باور هستند که ژانر کمدی سرآغاز خودش را از کشور یونان شروع کرده و در همانجا رشد کرد. البته شنیدن چنین موضوعی آنچنان بعید نیز به‌نظر نمی‌رسد، چرا که بسیاری از اصطلاحات فلسفی، هنری، روانشناسی و حتی علمی، پایه و اساسی دارند که با گذشته این کشور و فرهنگ گره خورده و می‌توان یونان را خاستگاه قسمت مهمی از دانش و پایه‌های مفهومی جهان دانست.

توجه داشته باشید که وقتی به گذشته و تاریخ کشور خودمان نیز بنگریم، با خیل عظیمی از دانشمندان، شعرا و نویسندگان مواجه می‌شویم که آثار خود را بر پایه طنز یا همان کمدی بنا نهاده‌اند. این مسئله به خوبی نشان می‌دهد که انتقاد و خرده گرفتن به زبان هنری و هم‌تراز با ادبیات، در گذشته‌های دور کشور ایران نیز وجود داشته و حتی می‌توان این دسته از حکیمان ایرانی را در استفاده کردن از مبحث طنز و کمدی، در جهان پیشرو دانست و بدون شک این سرگذشت تاثیر خودش را در ژانر کمدی در سینمای ایران گذاشته است.

حال اگر بخواهیم شروع کننده ژانر کمدی را در دنیای سینما بررسی کنیم، احتمالا با قسمتی از انتهای قرن نوزدهم مواجه می‌شویم. اگر با نام برادران لومیر آشنایی ندارید باید بگوییم دین صنعت سینما به این دو برادر دست‌کمی از مدیون بودن صنعت هواپیمایی به برادران رایت ندارد. آگوست و لویی پسران آنتوان لویی معروف، دو برادری بودند که شهرت اصلی خودشان را با ساخت و ارائه تصاویر متحرک به‌دست آوردند و آثار آنها را می‌توان به عنوان جرقه‌ای برای خلق ماهیتی به نام سینما دانست.

این دو برادر در سال 1895 تعداد زیادی از آثار خودشان را منتشر کردند که یکی از آنها موضوع اصلی بحث امروز ماست. فیلم کوتاه L'Arroseur Arrosé (آبیار، آبیاری می‌شود) زمان کوتاهی در حدود 45 ثانیه دارد و دیدن آن ذهن مخاطبان را به یاد آثار چاپلین می‌اندازد. این فیلم کمدی با وجود زمان کوتاه خود، قدرت شگرفی را در آن دوره برای خنداندن مخاطبان خود به کار گرفت و استارتی بود برای شروعی قدرتمند از ژانر کمدی.

اما در حوزه سریال و تلویزیون، ساخت اولین اثر حدود نیم قرن پس از ساخته برادران لومیر اتفاق افتاد. "پیشروی پین‌رایت" عنوان سریالی بود که اتفاقا از دسته کمدی‌های سیتکام به شمار می‌رود. این سریال کمدی در سال 1946 میزبان شبکه بی‌بی‌سی کشور انگلستان بود و از آن به عنوان پدر ژانر سیتکام (کمدی موقعیت) یاد می‌شود. پیشروی پین‌رایت، در 10 قسمت ارائه و پخش شد و هر قسمت از آن دارای زمان قابل‌توجهی در حدود 30 دقیقه بود.

انواع مختلف ژانر کمدی

حتی در قرن بیست و یکم و با وجود ابزاری به نام اینترنت، کتاب اصلی‌ترین و معتبرترین منبع برای اطلاعات می‌باشد. به همین دلیل می‌خواهیم تا پاسخ به سوال ژانر "کمدی چیست و انواع آن کدامند؟" را با ارجاع به یکی از کتاب‌های مطرح رابرت مک‌کی شرح بدهیم. او زیر ژانرهای کمدی را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:

نقیضه (Parodie)

نقیضه فیلمی است که اثر یا آثار دیگری را مورد تمسخر و ریشخند قرار می‌دهد و با ارجاع‌هایی عمدتا خنده‌دار، آنها را زیر سوال می‌برد. این سبک یکی از پراستفاده‌ترین سبک‌ها در دنیای حال حاضر می‌باشد و حتی تولید‌کنندگان اینترنتی نیز به تولید این دسته از آثار روی آورده‌اند. فیلم "شان می‌میرد 2004" یک مثال مناسب از این ژانر است.

نمایش ساتیر (Satyr play)

پیدا کردن اثری در زیر مجموعه نمایش ساتیر بسیار سخت و دشوار است. اما با این حال انیمیشن هرکول دیزنی یکی از بهترین نمونه‌های این سبک محسوب می‌شود. در نمایش ساتیر، اساطیر و خدایان توسط بازیگران به سخره گرفته می‌شوند و لحن جدی که در آثار اساطیری دیده می‌شود، حس و حالی شاد همراه با آوازخوانی پیدا می‌کند.

کمدی موقعیت (Sitcom)

در کمدی موقعیت یا همان سیتکام، شخصیت‌های داستان به کارهای روزمره و ساده در خانه، محله یا مدرسه مشغول هستند. این سبک بیشتر با رفتار و دیالوگ‌های خود به خنداندن مخاطبان می‌پردازد و صدای خندیدن مخاطبان غیر حقیقی پس از دیالوگ‌های شخصیت‌ها به گوش می‌رسد. شناخته شده ترین نمونه از این سبک سریال "دوستان 1994" است که طرفداران بسیاری در جهان دارد.

کمدی رومانتیک (Romantic comedy)

این زیرژانر تلفیقی از سبک‌های عاشقانه و کمدی است. در این فیلم‌ها آن حس احساسی و عمیق که در آثار عاشقانه به چشم می‌خورد با چاشنی طنز ترکیب شده و اثری را تحویل مخاطبان می‌دهد که هردو این سبک‌ها را شامل می‌شود. اگر علاقه‌مند به این ژانر هستید، حتما فیلم‌های "روز گراندهاگ 1993" و "لالا لند 2016" را ببینید.

اسکروبال (Screwball)

در برهه‌ای از تاریخ که اقتصاد کشور آمریکا با یک فاجعه روبه‌رو بود، کمدی اسکروبال با به نمایش کشیدن بخش ثروتمند جامعه و زندگی آنها به شکل بی‌دغدغه و همراه با آسایش کامل، نوع جدیدی از کمدی را به وجود آورد که با نام اسکروبال از آن یاد می‌شود که در حکم طعنه به طبقه مرفه جامعه را داشتند. بیشتر فیلم‌های این ژانر در سال‌های 1930 تا 1960 تولید شده‌اند که فیلم "بعضی‌ها داغشو دوست دارن 1959" از شناخته شده‌ترین های این ژانر است.

فارس (Farce)

شخصیت‌های کلیشه‌ای و کندذهن، موقعیت‌هایی به‌ظاهر بعید و غیرواقعی و اتفاقاتی که به سرعت و بدون پیش‌درآمد در حال رخ دادن هستند، کمدی فارس را تشکیل می‌دهند. ساده‌ترین مثال از این دست کمدی‌ها، موقعیتی است که یک فرد با دروغ‌هایی که حتی یک کودک را گول نمی‌زند، می‌تواند هر انسانی را فریب بدهد. فیلم "کارآگاه حیوانات 1994" با بازی جیم کری در این سبک است.

کمدی سیاه (Dark Comedy)

کمدی سیاه دست بر روی مسائلی می‌گذارد که پایه و اساسی آزاردهنده و ناراحت‌کننده دارند و آنها را زیر چتر تمسخر قرار می‌دهد. مرگ یک شخصیت مهم تاریخی، مسائل غیراخلاقی، درد، مرگ، قحطی و بیماری به شکل طنزگونه‌ای در این فیلم‌ها به نمایش کشیده می‌شوند. کمدی سیاه، بارزترین نمونه تابوشکنی است.

نگاهی به تاثیر ژانر کمدی در سینما و تلویزیون

تاثیرات ژانر کمدی در سینما زمانی به بهترین شکل ایجاد می‌شود که بتواند هدفمند قدم بردارد. در حقیقت آثار تاثیرگذار این حوزه همگی دارای یک قلم نقادانه هستند که به شیوه استادگونه‌ای به سمت مضامین مختلف نشانه گرفته‌اند. ژانر کمدی نقش‌های مهمی را در تاریخ ایفا کرده است و یکی از بهترین مثال‌های این تاثیر بدون شک به دهه‌های 30 تا 70 میلادی بازمی‌گردد. چارلی چاپلین معروف و شناخته شده یکی از پرچمداران این حوزه محسوب می‌شود که آثار کمدی او علیه نظام سرمایه‌داری تقریبا تمام این برهه زمانی را احاطه کرده است. فیلم‌های این کارگردان به تنهایی می‌توانند به معرفی ژانر کمدی در سینما بپردازند.

اگرچه در سینمای حال حاضر نیز با تعداد زیادی از این دست فیلم‌ها مواجه هستیم، اما نمی‌توان منکر این قضیه شد که کمدی و نوع به تصویر کشیدن آن دستخوش تغییرات بسیاری شده و شاید بتوانیم بگوییم که تاثیرگذاری این سبک در حال حاضر به آن اندازه‌ای چندین دهه بوده، نیست. اما آنچه که می‌دانیم این مسئله است که شیوه نقد و انتقاد در دنیای سینما و تلویزیون ناگزیرانه تغییر کرده است، بخشی از این تغییر شاید به مزاق بسیاری خوش نیاید، اما بخش دیگری که باعث می‌شود مخاطبان پای این ژانر بنشینند بدون شک وابسته به تاثیری است که آثار قدیمی‌تر از خود به جای گذاشته‌اند.

برترین فیلم‌های کمدی تاریخ

وقتی بخواهیم به بهترین آثار کمدی تاریخ نگاهی داشته باشیم، احتمالا با فهرستی عظیم و حیرت‌انگیز مواجه خواهیم شد که نام بردن تمامی آنها و رتبه‌بندی بهترین فیلم‌های ژانر کمدی، نیازمند نوشتن یک کتاب کامل است! با این حال بهترین آثار مربوط به دوره‌های مختلف را برایتان یک‌جا جمع کرده‌ایم.

هیچ‌کس نمی‌تواند منکر این قضیه شود که برترین و قدرمند‌ترین آثار کمدی مربوط به دوران آثار کلاسیک می‌باشد. آثاری همچون روشنایی‌های شهر (City Lights) و عصر جدید (Modern Times) از چارلی چاپلین بدون شک بهترین مثال‌ها برای این دسته از فیلم‌ها می‌باشد. فیلم دکتر استرنج‌لاو (Dr. Strangelove) اثر دیگری از کارگردان فقید، استنلی کوبریک است که با زیبایی یک کمدی سیاه را تحویل مخاطبان داده است.

همچنین اگر مقداری در تاریخ به جلو حرکت کنیم با آثار دیگری در ژانر کمدی از جمله احمق (The Jerk)، ساخته کارل راینر و هواپیما (Airplane!) اثر جیم آبراهامز مواجه می‌شویم. فیلم‌های آنی هال (Annie Hall) و مانتی پایتون و جام مقدس (Monty Python and the Holy Grail) نیز از برترین فیلم‌های کمدی این برهه تاریخ هستند.

در قرن بیست و یکم ما با آثار متفاوتی از فیلم‌های کمدی مواجه هستیم. کشوری نظیر هندوستان با ارائه فیلمی چون سه احمق (3 Idiots) توانست به خوبی خودش را در این سبک نمایش دهند. آدام مک‌کی کارگردان خوش ذوق و کاربلد سینما دو اثر مهم را در سال‌های 2008 و 2010 را با نام‌های برادران ناتنی (Step Brothers) و اون یکی‌ها (The Other Guys) را در سبک کمدی راهی سینما کرد. در نهایت باید به فیلم‌ روزی روزگاری در هالیوود (Once Upon a Time in Hollywood) به عنوان یکی از برترین عناوین کمدی دهه اخیر اشاره کنیم که خودش به تنهایی گویای مهارت این کارگردان در تولید آثار کمدی است.

سخن پایانی

نوشتن آثار کمدی بدون شک مسئله دشواری است، ولی قطعا درک اینکه کمدی چیست از آن سخت‌تر است! تا بدین‌جا با ژانر کمدی، آثار کمدی و تاریخچه آن آشنا شدیم و به این مسئله که ژانر کمدی به چه زیرمجموعه‌هایی دسته‌بندی می‌شوند پی بردیم. ژانر کمدی بدون شک یکی از محبوب‌ترین سبک‌های سینما و تلویزیون محسوب می‌شود که درصد بالایی از آثاری که در سال منتشر شده را شامل می‌شوند. شما کدام یک از آثار کمدی را در ذهنتان به عنوان بهترین اثر کنار گذاشته‌اید. نظرات خودتان را با ما در میان بگذارید.