نقد فیلم خواهر ناتنی زشت؛ زیبایی، درد است!

دنیای سینمای وحشت همواره راهی برای بازگویی داستان‌های آشنا، اما با پیچ و تاب‌های تاریک و ناراحت‌کننده ارائه داده است. فیلم خواهر ناتنی زشت (The Ugly Stepsister)، اولین ساخته‌ی بلند کارگردان نروژی، امیلی بلیشفلدت، نگاهی متفاوت و دلخراش به یکی از معروف‌ترین افسانه‌های جهان، یعنی سیندرلا، داشته است؛ ولی این بار، تمرکز روی شخصیت‌هایی است که معمولا شرور یا تنها تیپ‌هایی کارتونی دیده می‌شوند: خواهران ناتنی. بلیشفلدت داستان را از دیدگاه یکی از این خواهران، الویرای "زشت"، روایت می‌کند و آن را به بستری جهت کاوش در استانداردهای غیرممکن زیبایی، فشار جامعه بر زنان و وحشت‌های جسمی تبدیل می‌کند.

این بازخوانی فمینیستی و گوتیک از افسانه‌ی برادران گریم، در دورانی که فیلم‌های وحشت فیزیکال فمینیستی مانند "The Substance" توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند، وارد صحنه می‌شود. در نقد فیلم خواهر ناتنی زشت، به بررسی چگونگی استفاده‌ی فیلم از عناصر گریم، وحشت جسمی و سبک بصری برای ارائه تفسیری تلخ و گاه مضحک از جستجوی دردناک برای زیبایی و پذیرش می‌پردازیم. آماده باشید تا به سفری در دل یک افسانه‌ی پریان بروید که در آن، زیبایی واقعا دردناک است و قصه‌ی خوش، پایان همیشگی نیست.

داستان سیندرلا در آینه‌ای خونین

فیلم با معرفی الویرای نوجوان (با بازی لیا میرن) آغاز می‌شود که به همراه مادر بیوه‌اش، ربکا (با بازی آنه دال تورپ) و خواهرش، آلما (با بازی فلو فاگرلی)، به عمارت ویکتوریایی لرد اتو (با بازی رالف کارلسون) در سوئد می‌رسند. ربکا قرار است با اتو ازدواج کند، اما اتو دختر زیبایی به نام اگنس (با بازی تئا سوفی لوخ نس) دارد که بلافاصله به‌عنوان نقطه مقابل الویرای "زشت" معرفی می‌شود. اگنس همان نوع زیبایی پری‌مانندی را دارد که در نقاشی‌ها یا رویاهای هالیوودی دهه ۸۰ میلادی متصور می‌شود؛ در‌حالی‌که الویرا با ظاهر نامرتب، دندان‌های ارتودنسی‌شده و بینی درشت، در نظر جامعه و خانواده‌اش نازیبا به‌نظر می‌رسد.

پیچش داستانی به سرعت اتفاق می‌افتد: اتو ناگهان می‌میرد و خانواده جدید متوجه می‌شوند که او کاملا ورشکسته بوده است. در این شرایط، خبر از مراسم بالی در دربار پادشاه می‌رسد که در آن شاهزاده جولیان (با بازی ایزاک کالمروت)، محبوب‌ترین فرد مجرد پادشاهی و نویسنده‌ی اشعار عاشقانه، به‌دنبال عروسی باکره می‌گردد. ربکا که حالا برای بقا به شدت تحت فشار است، این را فرصتی برای نجات مالی خود می‌بیند و تمام توجهش را معطوف به تبدیل الویرای "نازیبا" به کاندیدایی مناسب برای شاهزاده می‌کند. اینجاست که سفر الویرا به سمت دگردیسی جسمی و روانی آغاز می‌شود.

زیبایی، درد است!

هسته اصلی در نقد فیلم The Ugly Stepsister که قرار است پرداخت کاملی به آن شود، جذابیت سیاه فیلم و نمایش بی‌رحمانه فرایند "زیباسازی" الویرا است. الویرا تحت نظر مادرش و متخصصان عجیب و غریب، مجموعه‌ای از اقدامات دردناک و افراطی را تجربه می‌کند.

یکی از صحنه‌های شوکه‌کننده، عمل جراحی پلاستیک بینی است که توسط دکتری به نام استتیک (با بازی آدام لاندگرن) انجام می‌شود. او بینی الویرا را با چکش و قلم می‌شکند و دوباره شکل می‌دهد. جزئیات این عمل با بی‌رحمی بالینی به تصویر کشیده شده است. صحنه‌ی دیگری که به مخاطب حس انزجار را منتقل می‌کند، پیوند مژه‌ی مصنوعی است که با نمای بسیار نزدیک دوربین، پیامدهای خونین آن را نمایش می‌دهد.

جهت کاهش وزن، الویرا به توصیه مدیر یک مدرسه‌ی شبانه‌روزی مجلل، تخم کرم نواری را می‌بلعد، به این امید که انگل او را لاغر نگه دارد. این روش نه تنها مؤثر نیست، بلکه به صحنه‌های حال بهم زننده‌ای از استفراغ کرم نواری منجر می‌شود؛ فیلم همچنین صحنه‌هایی از گرسنگی دادن به خود توسط الویرا و وسواس او بر وزن را نشان می‌دهد. همه این اقدامات با نمایشی بی‌پرده انجام می‌شوند که هدف آن تأکید بر شعار "زیبایی، درد است" است که به وضوح در فیلم بیان می‌شود. این صحنه‌ها، اگرچه گاهی به مرز مضحکه کشیده می‌شوند، اما با جدیت وحشت جسمی به تصویر کشیده شده‌اند و به فیلم، حس ناخوشایندی می‌بخشند.

نقد فیلم خواهر ناتنی زشت از دیدگاه اجتماعی

علاوه‌بر الویرا، فیلم به شخصیت‌های دیگر نیز می‌پردازد؛ اگرچه نه به همان عمق. ربکا، مادر، با بازی آنه دال تورپ، از بیوه‌ای که به‌دنبال امنیت مالی است، به مادری سلطه‌جو تبدیل می‌شود که دخترانش را به مهره‌ای جهت رسیدن به اهدافش می‌بیند. این فشار از جانب مادر، بخش مهمی از چرایی تسلیم شدن الویرا به این اقدامات افراطی است. بازی تورپ در نقش ربکا، به‌خصوص در صحنه‌ای کلیدی نزدیک پایان فیلم، ظرافت‌هایی را در ترس و درماندگی شخصیت او آشکار می‌کند.

اگنس، خواهر ناتنی "زیبا" که نقش سیندرلا را ایفا می‌کند، نیز پیچیدگی‌های خود را دارد. به‌نظر می‌رسد که اگنس زیر ظاهر آرامش، روحیه‌ای سرکش و بی‌قرار دارد. او با پسری در اصطبل رابطه پنهانی دارد که در صحنه‌ای "حیوان‌گونه" و "ناراحت‌کننده" به تصویر کشیده شده است. این صحنه به درگیری خاموش اگنس با الویرا پس از مشاهده شدن توسط او دامن می‌زند.

شاهزاده جولیان، که در ابتدا ایده‌آل رویاهای الویرا است، در صحنه‌ای با دوستانش، خود را به عنوان فردی لوده‌صفت و بی‌تفاوت نسبت به باکرگی یا فاحشگی زنان نشان می‌دهد و حتی از استفاده از کره به عنوان روان‌کننده جنسی صحبت می‌کند. این تصویر از شاهزاده، ایده‌ی "شاهزاده دلربا" را متزلزل می‌کند و نقدی بر اهداف نهایی شخصیت‌ها در داستان‌های پریان ارائه می‌دهد.

خواهر ناتنی زشت؛ فیلمی سطحی یا پیامی عمیق؟ 

تا به اینجای نقد فیلم خواهر ناتنی زشت، به وضوح به بررسی مضامین اصلی آن پرداختیم؛ اما در ادامه به استانداردهای زیبایی، فشار جامعه بر زنان و زن‌ستیزی ریشه‌دار اشاره خواهیم کرد. فیلم با تمرکز بر دیدگاه الویرا که معمولا در داستان‌های سیندرلا شخصیت منفی است، مخاطب را دعوت به همذات‌پنداری با او می‌کند. الویرا قهرمان ایده‌آلی نیست؛ او حسادت می‌کند و به‌دنبال موفقیت به هر قیمتی است؛ ولی فیلم می‌خواهد نشان دهد که اقدامات او، محصول مستقیم سیستمی است که برای زنان جز ازدواج با مردی ثروتمند، فرصت‌های اندکی برای استقلال فراهم می‌کند.

به‌نظر من، فیلم در تحلیل این مضامین، به اندازه کافی عمیق نیست. در مقایسه با کارگردانانی مانند دیوید کراننبرگ که بلیشفلدت از او به عنوان تأثیرگذار یاد می‌کند، "The Ugly Stepsister" فاقد پاتوس و کاوش فلسفی عمیق است. فیلم بیشتر بر سطح امور تمرکز دارد؛ به‌طور‌کلی، پیام فیلم ("زیبایی درد است" و "فشارهای جامعه بر زنان") از ابتدا واضح است؛ این امر می‌تواند منجر به فقدان غافلگیری فیلم شود.

سبک بصری و اتمسفر فیلم The Ugly Stepsister

با وجود نقدی که بر عمق مضمونی فیلم وارد است، می‌توان سبک بصری و اتمسفر فیلم را به عنوان نقاط قوت آن در نظر گرفت. امیلی بلیشفلدت با همکاری فیلمبردار مارسل زیسکیند و طراح لباس مانون راسموسن، دنیایی پری‌محور خلق کرده است که هم زیباست و هم ناخوشایند.

فیلم ترکیبی از جزئیات گوتیک قرن هجدهم و وایب‌های آرت‌هوس دهه هفتاد را به نمایش می‌گذارد. عناوین پست‌مدرن و موسیقی متن شامل هارپ و سینث‌سایزر، حس آنکرونیسم (Anachronism) به فیلم می‌دهند که به سبک سوفیا کاپولا در "ماری آنتوانت" شباهت دارد. فیلمبرداری زیسکیند هم لحظات رویایی و نورانی را ثبت می‌کند و هم از نزدیک به جزئیات ناراحت‌کننده نزدیک می‌شود. طراحی تولید و لباس نیز با لباس‌های فاخر، در خلق این دنیای عجیب و غریب موثر بوده‌اند. این تضاد بین زیبایی ظاهری و وحشت جسمی و روانی زیرین، بخش مهمی از اثرگذاری فیلم به‌حساب می‌آید.

نقد بازیگران و عوامل فیلم خواهر ناتنی زشت

لیا میرن در نقش الویرا، به خوبی حس ناامنی، دست و پا چلفتی بودن و در نهایت، توخالی شدن شخصیت الویرا در پی جستجوی زیبایی را به تصویر می‌کشد. او "هدایت‌کننده ایده‌آل" برای همذات‌پنداری با شخصیتی است که معمولا منفی دیده می‌شود.

بازی ایزاک کالمروت در نقش شاهزاده جولیان، به عنوان نقشی سرگرم‌کننده اما بی‌شخصیت توصیف شده است. آنه دال تورپ نیز در نقش مادر، اجرایی قوی و چندلایه ارائه می‌دهد.

در نهایت، باتوجه به نقد فیلم خواهر ناتنی زشت، اولین ساخته بلند امیلی بلیشفلدت، جسورانه و از نظر بصری چشمگیر است و تلاش می‌کند تا به شیوه‌ای متفاوت به یک افسانه کلاسیک نگاه کند. 

جمع‌بندی

فیلم "The Ugly Stepsister" با نگاهی تازه و بسیار منحصر‌به‌فرد به افسانه سیندرلا، سعی در واکاوی فشارهای اجتماعی بر زنان و جستجوی دردناک زیبایی دارد. این فیلم که از وحشت جسمی به عنوان ابزاری اصلی استفاده می‌کند، داستان را از دیدگاه خواهر ناتنی "زشت"، الویرا، روایت کرده است و مجموعه‌ای از اتفاقات جسمی شوکه‌کننده را به تصویر می‌کشد تا بر شعار "زیبایی، درد است" تاکید کند. با سبکی بصری چشمگیر و ترکیبی از عناصر گوتیک و مدرن، فیلم اتمسفری خاص خلق و بازی خوب لیا میرن در نقش اصلی، به همذات‌پنداری با شخصیت کمک می‌کند؛ با‌این‌حال، فیلم در پرداختن به مضامین خود به اندازه کافی عمیق نیست، به خصوص که فیلم در حل و فصل کامل تناقضات داستان اصلی سیندرلا ناکام می‌ماند.

سوال اساسی اینجاست که آیا بعد از خواندن نقد فیلم خواهر ناتنی زشت شما همراهان عزیز، تمایل به دیدن این فیلم دارید یا خیر؟ اگر از طرفداران ژانر وحشت جسمی هستید، به‌ویژه فیلم‌هایی که با نمایش خشونت جسمی، به نقد مسائل اجتماعی مانند استانداردهای زیبایی می‌پردازند و از دیدگاه‌های فمنیستی در بازخوانی افسانه‌ها استقبال می‌کنید، این فیلم برای شما جذاب خواهد بود؛ اما اگر به دنبال کاوش عمیق فلسفی یا نقدی بی‌عیب و نقص از ساختارهای اجتماعی هستید، ممکن است فیلم کمی سطحی به نظر برسد. 

اگر این فیلم را دیده‌اید نظرتان چیست؟ آیا با تحلیل‌های ارائه شده در نقد فیلم The Ugly Stepsister که خواندید، موافقید یا تجربه‌ی متفاوتی از تماشای فیلم داشتید؟ لطفا نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با دیگر علاقه‌مندان این فیلم به اشتراک بگذارید.