بررسی ژانر ترسناک در سینما و تلویزیون از کلیشه‌ها تا نوآوری‌های جدید

تا به حال شده که از خودتان بپرسید که چرا آثار ترسناک تا این اندازه محبوبیت دارند؟ چرا یک اثر ترسناک می‌تواند در میان بهترین آثار و فیلم‌های سال قرار بگیرد و یا اینکه چه‌چیزی باعث می‌شود که یک فیلم در میان آثار ترسناک قرار داشته باشد؟ خب در این مقاله از وبسایت پاراج می‌خواهیم دقیقا به همین سوالات پاسخ دهیم و به کاوش در خصوص ژانر ترسناک، تاریخچه و زیرژانرهای آن بپردازیم.

ژانر ترسناک یکی از محبوب‌ترین سبک‌های دنیای سینما و تلویزیون به حساب می‌آید و افراد زیادی به خاطر علاقه بالای خود به ماهیت ترس، به تماشای آنها می‌پردازند. اما کلیت ژانر ترسناک چیست و سازندگان این دسته از فیلم‌ها از چه المان‌هایی برای ترساندن مخاطبان خودشان استفاده می‌کنند.

ژانر ترسناک چیست؟

ژانر ترسناک از معدود ژانرهایی است که ارتباط مستقیمی با یکی از احساسات مهم انسان، یعنی حس ترس و وحشت دارد. در این دسته از فیلم‌ها و سریال‌ها، معمولا یک عامل انسانی، حیوانی، فراطبیعی و عوامل دیگری از این قبیل، موجب ترس و وحشت شخصیت‌های داستان و صد البته بیننده این اثر می‌شوند. این سبک یکی از پرطرفدارترین سبک‌های موجود در سینما و تلویزیون محسوب می‌شود که معمولا کارگردان‌های مختلف برای افزایش تاثیرگذاری روی مخاطب به سراغ آن می‌روند.

در سبک و ژانر ترسناک، معمولا عامل ترساننده حکم نیروی غالب را دارد و شخصیت اصلی یا شخصیت‌های داستان، باید به نحوی از آن بگریزند یا با وجود ضعف‌هایی که در مقابل این نیرو قوی‌‌تر دارند، آن را شکست دهند. ژانر ترسناک معمولا دارای فضاهای مرموز، تاریک و روندی مبهم است و این به ارتباط بهتر مخاطب با این سبک، کمک زیادی می‌کند.

پیشینه تاریخی ژانر وحشت در سینما

شاید بتوانیم بگوییم که درک مقوله ترس و وحشت نسبت به سایر موضوعات و مضامین مختلف آسان‌تر صورت می‌گیرد و به همین دلیل، ژانر ترسناک خیلی زودتر از سایر ژانرها و سبک‌های حاضر در سینما از خود رونمایی کرد. در سال 1896 و در دورانی که عمر سینما به تازگی دو رقمی شده بود، ژرژ ملی‌یس اثری 3 دقیقه‌ای را به نام خانه شیطان (The House of the Devil) تولید کرد که از آن به عنوان اولین فیلم ترسناک جهان یاد می‌شود. این اثر به‌طور کلی داستان پیچیده‌ای ندارد و در مورد فردی است که به قلعه نیروهای شیطانی وارد می‌شود و با این موجودات فراطبیعی روبه‌رو می‌شود.

با این حال، دنیای سریال به اندازه سینما به استفاده از ژانر ترسناک به عنوان ژانر اصلی در آثار خودش روی نیاورد و تا ساخته شدن اولین سریال ترسناک دنیای سینما، سال‌های زیادی طول کشید. سریال‌هایی از جمله "نمایش یک قدم فراتر آلکوا" و "منطقه گرگ و میش" هر دو در سال 1959 عرضه شدند و نقشی کلیدی را در ژانر ترسناک آثار سریالی داشتند.

اما فارغ از این مطالب، دهه 70، 80 و 90 میلادی را می‌توان نقطه درخشان تاثیرگذار حضور آثار ترسناک دانست. فیلم‌هایی نظیر جن‌گیر، درخشش، مجموعه بیگانه، سه‌گانه مرده شریر و آثار پرتعداد دیگری، همه و همه در این 3 دهه ساخته شدند که هنوز هم در دنیای سینما نمی‌توان آثار مهمی را در حد و اندازه آنها یافت.

عناصر ترس در سینما

هرچقدر که یک فیلم کمدی و شاد می‌تواند حس القای یک انرژی مثبت را به مخاطب بدهد، فیلم ترسناک در تضاد با آن عمل می‌کند و باید گفت که این سبک گیرنده انرژی مخاطب است و به همین دلیل می‌تواند باعث ایجاد تنش و اضطراب شود. در واقع فیلم‌های ترسناک همچون رنگ‌های سرد هستند که مرموزیت خودشان را در عین انتقال حس استرس حفظ می‌کنند. فیلم‌های ترسناک معمولا در فضاهای تاریک، سرد و ساکت رخ می‌دهند و برداشت‌هایی از جمله نمایش از زاویه بالا، این انتقال ترس را به بهترین شکل ممکن می‌سازد.

تاثیر فرهنگ‌ها و جوامع بر فیلم‌های ترسناک

یکی از بهترین دلایل عمق و تنوع فیلم‌های ترسناک، بدون شک به تاثیرپذیری آن از فرهنگ‌های مختلف برمی‌گردد. در واقع اگر نگاهی به فیلم‌های غربی داشته باشید، ترس‌هایی همچون چون دلقک‌هراسی یا کول‌روفوبیا در این فرهنگ وجود دارد که باعث شده تا فیلم‌های برتری همچون فیلم ایت (IT) ساخته شوند. همچنین تاثیر جشن هالووین و لباس موجودات ترسناکی که در این جشن پوشیده می‌شوند نیز کاملا در سینما واضح و مشخص است.

با این حال در فرهنگ‌های دیگری از جمله فرهنگ شرقی، عناصر ترسناک حس و حال متفاوت‌تری به خود می‌گیرند. در این فرهنگ‌ها به علت باور شدید و سنتی به موجوداتی از جمله ارواح مردگان، شاهد آثاری هستیم که برخی از آنها، تنها از یک ذهن بیمار شرقی قابل تراوش است و این مسئله قطعا به فرهنگ این کشورها مربوط است.

بررسی شاخه‌ها و زیرژانر های سبک ترسناک

ژانر ترسناک در مواقع بسیار با سایر ژانرها ترکیب می‌شود و تلفیقی جالب و متمایز را از سایر آثار هم‌سبک خود ایجاد می‌کند. در ادامه به شاخه‌های مختلف ژانر وحشت اشاره می‌کنیم که برخی از آنها، حاصل ترکیب این ژانر با ژانرهای دیگر هستند.

وحشت کیهانی (Cosmic Horror)

این نوع از وحشت، ترس ماورای زمین است و به موجودات و نیرو‌های تاریکی می‌پردازد که ماهیتی متفاوت و متمایز از سیاره ما دارند. این دسته از موجودات معمولا ذات و قابلیت‌های ناشناخته‌ای دارند و فیلم بیگانه، یکی از بهترین فیلم های ترسناک در این سبک است.

وحشت روانشناختی (Psychological horror)

فیلم نسبتا جدید لبخند را به یاد بیاورید، این یک اثر وحشت روانشناسانه است. این فیلم با استفاده از المان‌های روانشناسی، ارتباطی عمیق را با مخاطب ایجاد می‌کند و با روان او بازی می‌کند.

وحشت فراطبیعی (Supernatural Horror)

همچون فیلم بابادوک، آثار وحشت فراطبیعی دارای ماهیتی هستند که علم فیزیک نمی‌تواند آنها را توجیه کند و به همین دلیل به یکی از زیرژانرهای پر استفاده در سینما تبدیل شده است.

اسلشر (Slasher)

سری پیچ اشتباهی، شخصیت‌هایی را به تصویر می‌کشد که توسط یک مردم بومی به طرز وحشیانه‌ای به قتل می‌رسند. در واقع این نوع از کشتار به وسیله سلاح‌های سرد، در فیلم‌های اسلشر تا تکه تکه کننده رخ می‌دهند.

کمدی ترسناک (Comedy Horror)

فیلم مور مور سال 2015 که با الهام از این مجموعه آر. ال. استاین ساخته شده، سبکی را به تصویر می‌کشد که در واقع ترکیبی از ژانرهای کمدی و ترسناک است. این دسته از فیلم‌ها به علت کمدی خود، معمولا حس ترس خوبی را منتقل نمی‌کنند. با این حال نمی‌توان نمی‌توان محبوبیت و جذابیت ژانر ترسناک کمدی را در نظر نگرفت.

وحشت لاوکرفتی (Lovecraftian Horror)

وحشت لاوکرفتی، سبک مادر وحشت کیهانی به حساب می‌آید که توسط اچ. پی. لاوکرفت پایه‌گذاری شد و روی موجودات و ماهیت‌های ناشناخته در دنیای ما یا از دنیاهای دیگر متمرکز است.

وحشت طبیعی (Natural Horror)

عوامل طبیعی همچون موجودات جنگل و رخدادهای طبیعی، موجودیت منفی این دسته فیلم‌ها هستند. فیلم آناکوندا مثالی عالی برای این سبک است که در خصوص حمله مارها به عنوان یک عامل طبیعی است.

وحشت جسمانی (Body Horror)

ترس از آسیب دیدن و حمله جسمانی به شخص، زیرژانر وحشت جسمانی را شکل می‌دهد. فیلم‌های اره به عنوان قوی‌ترین فیلم‌های این سبک، وحشتی را از منظر جسمانی به تصویر می‌کشند که دیدن آسیب‌های جسمانی آن می‌تواند هرفردی را به وحشت بیاندازد.

وحشت هیجان‌انگیز (thriller)

ژانر ترسناک هیجانی را به عنوان پله پایین‌تر فیلم‌های ترسناک می‌شناسند. این دسته از آثار همچون فیلم Get Out، هیجان و استرس زیادی را به مخاطب القا می‌کنند، اما از رسیدن به درجه وحشت یا استفاده از جامپ اسکر‌ها خودداری می‌کنند.

وحشت فوبیامحور (Phobia Horror)

این نوع از وحشت شاید چندان شناخته شده نباشد و کمتر در میان آثار ترسناک بتوانیم فیلم‌هایی را از این سبک ببینیم. فیلم‌هایی همچون طلسم (2022) با تکیه بر فوبیاهایی مثل ترس از تنگنا، ترس از حشرات و ترس‌های دیگر، حس ترس را به مخاطب القا می‌کنند.

وحشت واقع‌گرایانه (Realistic horror)

فیلم Hush یک اثر ترسناک است که در آن هیچ عامل غیرطبیعی و ناشناخته‌ای وجود ندارد. تنها چیزی که باعث ترس در این فیلم می‌شود، یک فرد متخاصم است که به دنبال کشتن شخصیت اصلی است و همین ترس که از جنس واقعیت است، باعث می‌شود که این فیلم در دسته وحشت واقع‌گرایانه قرار بگیرد.

ویدیو یافت شده (Found footage)

زمانی که یک نوار ویدیویی توسط یک شخصیت یافت می‌شود، داستان ترسناکی از درون آن به نمایش درمی‌آید که باعث ترس و وحشت همه افراد می‌شود. این دسته از فیلم‌ها سعی می‌کنند تا به نوعی نشان داده شوند که گویا این اتفاقات درون نوار واقعی بوده‌اند. فیلم جدید آخر شب با شیطان یکی از این فیلم‌ها به شمار می‌رود.

برترین‌های ژانر ترسناک

فیلم جن‌گیر سال 1973 به عقیده بسیاری، ترسناک‌ترین و دلهره‌آورترین اثر تاریخ سینما محسوب می‌شود که به دلیل الهام از یک روایت واقعی، شدت و قدرت ترس آن، فراتر از سایر فیلم‌ها دیده می‌شود. علاوه بر این اثر، فیلم درخشش (1980) ساخته استنلی کوبریک فقید، در کنار این اثر برتر قرار می‌گیرد. فیلم روانی (1960)، اثر کارگردان برتر سینما، یعنی آلفرد هیچکاک به عنوان فیلمی محسوب می‌شود که توانست ارزش و عمق آثار ترسناک را به جهان نشان دهد. آثار دیگری همچون مجموعه جدید احضار، موجود (1982)، فرزند رزمری (1968) و سکوت بره‌ها، فیلم‌هایی هستند که همیشه به عنوان برترین آثار ترسناک تاریخ، از آنها یاد می‌شود.

توجه داشته باشید که نمی‌توان در خصوص ژانر ترسناک و برترین آثار آن صحبت کرد و اسمی از آثار شرقی که در این سبک ساخته شده‌اند، بر زبان نیاورد. مجموعه حلقه و همچنین سری پرطرفدار کینه، دو عنصر قدرتمند و بی‌نظیر در میان فیلم‌های ترسناک تاریخ و البته کشور ژاپن محسوب می‌شوند. فیلم‌های دیگری همچون چشم  (2002) از هنگ کنگ، افسانه دو خواهر (2003) از کشور کره جنوبی و شاتر (2004) تایلند نمونه‌های برتری از فیلم‌های ترسناک تاریخ هستند.

نویسندگان و کارگردانان ژانر ترسناک

در میان کارگردان‌های برتر ژانر ترسناک، سم ریمی اولین اسمی است که باید به آن رجوع کنیم. این کارگردان پیش از ساخت سه‌گانه مردعنکبوتی، سری مرده شریر را تولید کرد که از مطرح‌ترین فیلم‌های ترسناک و اسلشر محسوب می‌شود. جیمز وان سازنده برتر فیلم‌هایی همچون آنابل، مجموعه احضار، فیلم‌های اره و توطئه آمیز با همکاری نویسنده‌های برتری همچون لی ونل و گری دابرمن، چنین آثار مهمی را تولید کرده است.

وس کریون و توبی هوپر نیز به خاطر ساختن فیلم‌های ترسناک اسلشر، در میان کارگردان‌های برتر این ژانر قرار می‌گیرند. در کنار تمامی این افراد، باید به نام آلفرد هیچکاک به خاطر خلق مجموعه‌هایی مثل پرندگان، روانی و سرگیجه اشاره کنیم. با وجود اینکه استیون کینگ، نویسنده بزرگ آثار ترسناک، هیچ وقت به ساخت آثار در سینما روی نیاورد، اما به علت اقتباس آثار او توسط کارگردان‌های مختلف، از او به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان ژانر ترسناک در سینما یاد می‌شود.

نقش پیشرفت تکنولوژی سینما در فیلم‌های ترسناک

پیش از این متوجه شدیم که فیلم‌های ترسناک به علت داشتن ماهیت‌های فراطبیعی، معمولا دارای موجوداتی هستند که باید به وسیله جلوه‌های کامپیوتر به تصویر کشیده شوند. سازندگان آثار ترسناک در گذشته سعی می‌کردند تا با استفاده کردن از المان‌هایی مثل عروسک‌ها یا تکنیک‌های استاپ‌موشن، این کمبود‌ها را از بین ببرند. با حضور جلوه‌های کامپیوتری و استفاده کردن از تکنیک‌های برجسته دنیای VFX، تقریبا می‌توان گفت که حتی آثار سطح پایین نیز آنقدر واقع‌گرایانه هستند که می‌توان آنها را کاملا باورپذیر دانست.

سخن پایانی

تا اینجا مرور کاملی بر دنیای فیلم‌ها و سریال‌های ترسناک داشتیم و بالاخره به پاسخ سوال فیلم ترسناک چیست؟ رسیدیم. بدون شک فیلم‌های ترسناک چه در زمان تنهایی و چه در اوقاتی که در کنار دوستان خود هستید، می‌تواند یک تفریح لذت‌بخش و صدالبته دلهره‌آور باشد. سبک ترسناک مسیری طولانی را برای رسیدن به این نقطه طی کرده است و احتمالا با پیشرفت‌هایی مثل حضور واقعیت مجازی در سینما، می‌تواند یک مرحله به جلو حرکت کند و آثار جدیدی را به نمایش بگذارد. نظر شما چیست؟ از ترسناک‌ترین تجربیات خود در دنیای سینما و تلویزیون برای ما بگویید.