آشنایی با جلوه‌های ویژه در سینما؛ VFX، CGI و SFX

سینما دنیایی فراتر از جهان ماست و همه ما برای دیدن چیزهایی که تنها در رویاهای خودمان مشاهده می‌کنیم، به سراغ فیلم‌های سینمایی می‌رویم. جلوه‌های ویژه در سینما، اصلی‌ترین دلیلی هستند که به واسطه وجود آنها می‌توانیم ماهیت‌هایی تخیلی چون اژدهایان، ابرقهرمانان و شهرهای سایبرپانکی را در فیلم‌ها مشاهده کنیم.

اما جلوه‌های ویژه یا جلوه‌های بصری در حقیقت چگونه پدید می‌آیند؟ برای استفاده از جلوه‌های به چه میزان بودجه نیاز است؟ و چگونه دنیا به این جایگاه از فناوری جلوه‌های سینمایی رسید؟ همراه پاراج باشید تا جواب این سوال‌ها را دریابید.

جلوه‌های ویژه چیست؟

زمانی که یک فیلم را سریال به اتمام می‌رسد، ما با فهرستی بلندبالا از تولیدکنندگان و افراد حاضر در روند ساخت آن اثر مواجه می‌شویم که هریک وظایفی را در روند ساخت این اثر ایفا کرده‌اند. در کنار کارگردان‌ها، نویسندگان و هنرپیشه‌هایی که نمایش فیلم‌ها و سریال‌ها جهت می‌دهند، دسته دیگری از افراد هستند که نمی‌توانیم حضور آنها را فاکتور بگیریم و عملا نبود آنها در حکم از بین رفتن کل اثر می‌شود. این افراد همان اشخاصی هستند که ما آنها را به عنوان متخصصین جلوه‌های ویژه و افکت‌های سینمایی می‌شناسیم و اساسا وظیفه‌ای که این دسته از افراد در روند تولید آثار هنری رسانه‌ای ایفا می‌کنند، به تولید جلوه‌های ویژه یا بهتر است بگوییم، جلوه‌های سینمایی اختصاص دارد.

جلوه‌های ویژه و جلوه‌های کامپیوتری اساسا تکنیک‌هایی هستند که به وسیله آنها می‌توانیم عناصری را به ساخته‌های خود در فیلم، سریال، انیمیشن، کلیپ یا حتی یک ریلز ساده اینستاگرامی اضافه کنیم. در حقیقت و در بسیاری از اوقات، عناصری که در فیلم‌ها وجود دارند در حقیقت به وسیله این تکنیک‌ها به واقعیت بدل شده‌اند و در پشت صحنه تولید این آثار، این عناصر وجود ندارند.

تاریخچه جلوه‌های ویژه

جلوه‌های ویژه تاریخچه جالب و شنیدنی را همراه با خود دارند و شروع آنها به دهه 10 و 20 میلادی بازمی‌گردد. در این دهه سعی می‌شد تا برای نشان دادن غیب شدن شخصیت یا اشیاء، لحظه‌ای فیلم متوقف شده و پس از خارج شدن آن، دوباره ضبط از سر گرفته شود. همچنین گفته می‌شود که برخی از سازندگان در این برهه از نقاشی‌های کشیده شده بر روی شیشه استفاده کرده تا شیئی را در دوردست به نمایش درآورند.

تکنیک‌های استاپ‌موشن و استفاده از عروسک‌ها و لباس‌های عروسکی بازیگران کار خودشان را از دهه 30 میلادی آغاز کردند و در آن برهه به وسیله آنها این امکان به‌وجود آمد تا شخصیت‌های خیالی به دنیای فیلم آورده شوند و فیلم انقلابی کینگ کونگ سال 1933 نیز دقیقا از این تکنیک‌ها استفاده کرد تا تبدیل به آن اثری شود که امروز می‌شناسیم. در دهه‌های بعدی فناوری چاپگرهای نوری وارد عمل شدند تا جلوه‌های ویژه را وارد مرحله جدیدی کنند. این چاپگرها به افراد کمک کردند تا صحنه‌های مات، محو شدن و عبور سریع و آهسته را در فیلم‌های خودشان استفاده کنند.

فیلم ادیسه فضایی کوبریک در سال 1968 جزو فیلم‌هایی بود که با استفاده از تکنیک‌های روتوسکوپی توانست تا ظهوری باشد بر جلوه‌های بصری و تاکنون در جایگاه یکی بهترین جلوه‌های ویژه سینما قرار داشته است. در دهه 70 و 80 میلادی توجه کمپانی‌های بزرگ به انعطاف و قدرت جلوه‌های بصری و امکان خلق عناصر به وسیله رایانه‌ها جلب شد و اولین تلاش‌ها برای ساخت نرم‌افزارهای جلوه‌های ویژه در فیلم‌سازی و موتورهای رندرینگ به حقیقت پیوست.

فیلم‌های جنگ‌ستارگان، برخورد نزدیک از نوع سوم و قسمت اول فیلم‌های نابودگر هریک به نوبه خودشان در تکمیل این روند نقش مهمی را ایفا کردند. با ورود به قرن جدید و عرضه نرم‌افزارهای تخصصی این حوزه، این امکان برای سازندگان کوچک‌تر فراهم شد که بتوانند آثار خودشان را آن‌طور که می‌خواهند تولید کنند و تعداد فیلم‌های ساخته شده با استفاده از جلوه‌ها و افکت‌های سینمایی افزایش یافت و جهان چشم‌انداز جدیدی را در حوزه سینمایی و سریالی مشاهده کرد.

کاربرد جلوه‌های سینمایی

فرض کنید که می‌خواهید داستان سفر یک گروه اکتشافی را به سیاره‌ای دیگر روایت کنید. اگر بخواهید تمام چیزهایی را که در فیلم به نمایش درمی‌آیند، از طریق دریچه دوربین به ثبت برسانید، احتمالا باید با فیلم خودتان خداحافظی کنید، چرا که در حال حاضر نه فناوری سفر به سیارات دیگر ممکن است و نه آنقدر سرمایه در چنته دارید که بتوانید یک سفر بین سیاره‌ای را ترتیب بدهید. در اینجا جلوه‌های ویژه و جلوه‌های کامپیوتری وارد عمل می‌شوند تا هم از جنبه صرف هزینه و هم از ناحیه ممکن کردن ماجرا، به کمکتان می آیند.

در حقیقت یکی از کاربردهای اصلی جلوه‌ها و افکت‌ها، به خلق عناصر و چیزهایی مربوط است که در دنیای واقعی وجود ندارند یا دسترسی به آنها ممکن نیست. گدازه آتش، جنگلی عظیم و پوشیده شده از گیاهان ماقبل تاریخ و حتی یک تی‌رکس غول پیکر همه از جمله عناصری هستند که به وسیله جلوه‌های ویژه و جلوه‌های کامپیوتری به اثر موردنظر اضافه می‌شوند و کار را به اتمام می‌رسانند.

از طرف دیگر جلوه‌های سینمایی باوجود اینکه هزینه‌بر هستند و نیاز به سرمایه زیادی برای تولید خود دارند، اما در مقایسه با اجرای یک سکانس در دنیای واقعی، نیاز به صرف هزینه کمتری هستند. به عنوان مثال در ذهن خود لحظه انفجار یک خودرو فرمول یک را در یک فیلم رانندگی و مسابقه‌ای تصور کنید. با وجود اینکه ساخت چنین رخدادی در دنیای واقعی ممکن است، اما ایجاد آن به وسیله تکنیک‌های گفته شده بسیار راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است و عموما تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند که برای ساخت آثار خودشان بیشتر به سراغ این دست از تکنیک‌ها بروند.

دسته‌بندی تکنیک‌های مورد استفاده در سینما

تا این نقطه، در مورد جلوه‌های ویژه، جلوه‌‌های بصری و جلوه‌های کامپیوتری صحبت کردیم. اما در حقیقت این اصطلاح‌های سینمایی به‌طور تخصصی با یکدیگر متفاوت هستند و نمی‌توان تمامی این تکنیک‌هارا صرفا در دسته‌بندی جلوه‌های ویژه قرار داد. در ادامه باید به 3 اصطلاح مهم SFX، VFX و CGI اشاره کنیم که نقش مهمی در ساخت عناوین دنیای سینمایی و سریالی کنونی دارند.

جلوه‌های بصری (VFX)

جلوه‌های بصری به مجموعه تکنیک‌هایی گفته می‌شود که پس از روند فیلمبرداری و ضبط از طریق دستگاه‌های مربوطه، به اثر موردنظر اضافه می‌شوند. در حقیقت این گونه تکنیک‌ها می‌توانند عناصر واقعی یک فیلم را با عناصری غیرحقیقی ترکیب کنند و نتیجه‌ای عالی را برای شما به ارمغان بیاورند. همچنین تولیدکنندگان آثار سینمایی و سریالی از این تکنیک‌ها برای ترکیب صحنه‌های واقعی و حقیقی با یکدیگر نیز استفاده می‌کنند.

چند مثال:

• در فیلم «انتقام‌جویان (Avengers)»، صحنه‌های نبرد بین شخصیت‌های ابرقهرمانی با استفاده از VFX ایجاد شده‌اند.
• فیلم «اینترستلار (Interstellar)» که برای خلق فضا و سفر در کرمچاله‌ها از VFX پیشرفته استفاده کرده است.

تصاویر خلق شده به وسیله کامپیوتر (CGI)

کامپیوترها و سیستم‌های دیجیتالی نقش غیرقابل انکاری در روند ساخت آثار ویدیویی دارند و همانگونه که پیش از این نیز اشاره شد، بخش زیادی از جلوه‌های حال حاضر از طریق کامپیوترها به‌وجود می‌آیند. هرچیزی که به وسیله کامپیوترها خلق و ساخته شده باشد، اصطلاحاً CGI خوانده می‌شود. در واقع CGI زیرمجموعه‌ای از تکنیک‌های بصری یا VFX هستند و پس از انجام مراحل فیلم‌برداری و به‌وسیله کامپیوترها و ابزارهای مربوطه، به نتیجه فیلم‌برداری افزوده می‌شوند.

چند مثال:

• در فیلم «آواتار (Avatar)»، کارگردان از CGI برای خلق شخصیت‌های ناوی و محیط سیاره پاندورا استفاده کرده است.
• در «شیرشاه (The Lion King)» نسخه ۲۰۱۹، تمام حیوانات و صحنه‌های طبیعت با استفاده از CGI بازسازی شده‌اند.

جلوه‌های ویژه (SFX)

حال که دانستیم جلوه‌های بصری چه‌چیزی هستند، درک مسئله جلوه‌های ویژه بسیار راحت‌تر است. جلوه‌های ویژه در نقطه مقابل جلوه‌های بصری قرار می‌گیرند و دقیقا در زمان انجام روند فیلم‌برداری در محیط استفاده می‌شوند. این‌گونه در ذهن داشته باشید که قطاری عظیم در یک فیلم سینمایی ممکن است که تنها یک قطار کوچک باشد که به وسیله هنر جلوه‌های ویژه به گونه‌ای به تصویر کشیده شود که گویا عنصری بزرگ‌جثه در محیط داستانی است. استفاده از عروسک‌ها و شخصیت‌های مکانیکی، نوعی دیگر از جلوه‌های ویژه در سینما محسوب می‌شوند.

چند مثال:

• در فیلم «مکس دیوانه: جاده خشم (Mad Max: Fury Road)»، بیشتر صحنه‌های اکشن و تعقیب و گریز با استفاده از SFX انجام شده‌اند تا حس واقعی‌تری داشته باشند.
• در فیلم‌های قدیمی‌تر مانند «پارک ژوراسیک (Jurassic Park)» قسمت اول، بسیاری از صحنه‌های حضور دایناسورها ترکیبی از SFX (مدل‌های فیزیکی) و CGI بوده است.

برخی از انواع مختلف جلوه‌های سینمایی

جلوه‌های سینمایی می‌توانند در هر حوزه‌ای به کار بروند و لزوما نمی‌توان آنها را براساس تعدادشان در فهرستی قرار داد. با این حال برخی از این عناصر که به وسیله جلوه‌های سینمایی ایجاد می‌شوند، بیش از سایر در فیلم‌ها و سریال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به توضیح مختصری از چندین مورد این جلوه‌ها می‌پردازیم تا ذهنیت بهتری در خصوص این مبحث پیدا کنیم.

آب

آب یک عامل طبیعی و یکی از 4 نوع ماده است که به خاطر خاصیت تغییر شکل خود، فیزیک جالبی را ارائه می‌دهد. ارائه فیزیک حقیقی آب از جمله تلاش‌هایی است که سازندگان مختلف سعی داشته‌اند تا آن را به بهترین شکل پیاده‌سازی کنند.

آتش

آتش ماهیتی ثابت نیست و مدام زبانه می‌کشد. از این جهت ساختن آن توسط جلوه‌های کامپیوتری به عنوان یکی از دشوارترین افکت‌های سینمایی شناخته می‌شود. خوشبختانه امکان افزودن عنصر آتش در فیلم‌ها با تکنیک‌ها حین فیلم‌برداری نیز ممکن است.

مه، غبار یا دود

تغییرات دمایی، انفجارها یا عوامل دیگر منجر به وقوع این المان‌ها می‌شوند. بنابراین برای ایجاد یک صحنه واقعی در فیلم نیاز داریم تا مه، دود ناشی از انفجار و یا غبار را به ویدیو موردنظر اضافه کنیم.

جمعیت

تصور کنید که در یک فیلم حماسی، دو ارتش چند هزار نفری به نبرد با یکدیگر می‌پردازند. اصولا فراهم کردن این تعداد سیاه لشکر کار راحتی نیست و به همین دلیل از افکت جمعیت برای افزایش جمعیت شخصیت‌های حاضر در اثر استفاده می‌شود.

سازه‌ها

در یک آرمان‌شهر، ساختمان‌هایی وجود دارند که مشابه آنها را هیچ فردی به چشم ندیده است. تیم‌های جلوه‌های سینمایی طی مراحلی این سازه‌ها را خلق می‌کنند و به فیلم یا سریال در حال ساخت، می‌افزایند.

انفجار

انفجارها جذاب هستند، البته فقط در زمانی که آنها را از تلویزیون ببینیم. آنها می‌توانند بسته به ماهیت انفجار و مکان رخداد، شکل‌گیری متفاوتی داشته باشند و همین مسئله باعث دشواری ساختشان شود. انفجارها یکی از اصلی‌ترین افکت‌هایی هستند که در فیلم های علمی تخیلی مورداستفاده قرار می‌گیرند.

محیط

افکت‌ها و عناصر افزوده شده به فیلم‌ها و سریال‌ها، تنها محدود به شخصیت‌ها، اشیاء یا ماهیت‌های فیزیکی نیستند، بلکه در مواقعی محیط تشکیل دهنده یک روایت اعم از جنگل، کشتی مسافربری و حتی یک اتاق نیز می‌توانند در نتیجه استفاده از جلوه‌های ویژه بصری به فیلم افزوده شده باشند.

نرم افزارهای جلوه های ویژه سینمایی

توضیح در خصوص نرم‌افزارها و ابزارهای جلوه‌های بصری و سینمایی، نیازمند درک مراحل ایجاد این افکت‌ها و ساخت فیلم‌های سینمایی است که صحبت در خصوص این مسئله نیز، یک مقاله بلندبالا را می‌طلبد. اما صرفا این را در ذهن خود داشته باشید که ساخت جلوه‌های کامپیوتری و دیجیتالی مراحل مختلفی همچون مدل‌سازی، انیمیت، نورپردازی، روتوسکوپی و همچنین کامپوزیت را می‌طلبد که هریک دارای ابزارهای مختص به خود هستند.

با وجود اینکه اکثر برنامه‌های این حوزه تخصصی هستند و محیطی تمام و کمال را برای تمامی مراحل در اختیار استفاده کنندگان قرار می‌دهند، اما هریک در یکی از این شاخه‌ها عملکرد قدرتمند‌تری را ارائه می‌دهد. به عنوان مثال نرم‌افزارهای بی‌نظیری چون مایا و هودینی انتخابی عالی برای آنهایی هستند که می‌خواهند روند مدل‌سازی را در ایجاد افکت‌های سینمایی به کار گیرند، اما این ابزارها در حوزه‌های دیگری چون نورپردازی، ریگ، انیمیت و شاخه‌های دیگر نیز کاربردی هستند. نرم‌افزارهایی که در ادامه نام برده‌ایم از اصلی‌ترین ابزارهای تولید و الحاق جلوه‌های سینمایی بر روی فیلم‌ها و سریال‌ها هستند.

· مایا (Maya)

· سینما 4 دی (Cinema 4D)

· افتر افکت (Adobe After Effect)

· نوک (Nuke)

· بلندر (Blender)

· هودینی (Houdini)

· تری‌دی مکس (3D Max)

· وی-ری (V-Ray)

· زی براش (Zbrush)

· رایو (Rive)

هزینه ساخت و تولید جلوه‌های سینمایی

اگر سری به بودجه اختصاص یافته به فیلم‌های مطرح کشور آمریکا یا همان هالیوود شناخته شده بیاندازید، متوجه می‌شوید که هزینه ساخت فیلم‌های این کشور اختلاف نسبتا زیادی با سایر فیلم‌های جهان دارد. جدا از هزینه‌های بازیگران درجه یک و استفاده از هنرمندان سطح اول جهان، این جلوه‌های سینمایی هستند که بخش زیادی از این سرمایه را به خودشان اختصاص می‌دهند و برای یک فیلم 100 میلیون دلاری ممکن است این هزینه تا یک سوم بودجه ساخت آن اثر افزایش پیدا کند.

سازندگان فیلم‌ها و سریال‌ها معمولا رقم دقیقی از میزان هزینه جلوه‌های سینمایی خود، منتشر نمی‌کنند ولی آمارها تا حدودی گویای این مسئله هستند. فیلم انتقام‌جویان: پایان بازی با بودجه 356 میلیون دلاری ساخته شده و به عنوان اثری که بیشترین هزینه ممکن را جهت استفاده از جلوه‌های سینمایی داشته شناخته می‌شود و درنظر داشته باشید که هزینه سنگینی از این فیلم تنها برای ساخت و تولید جلوه‌های آن استفاده شده است.

همچنین باید به تغییری که سازندگان فیلم اول سونیک بر روی چهره این شخصیت اعمال نموده‌اند نیز اشاره کنیم. پس از دریافت بازخوردهای منفی هواداران نسبت به چهره این شخصیت، کمپانی سازنده هزینه قابل‌توجه 5 میلیون دلاری را تنها برای اصلاح ظاهر سونیک در کل روند فیلم پرداخت کرد.

سخن پایانی

حال که به انتهای این مقاله رسیدیم، دانش زیادی را در خصوص جلوه‌های ویژه، جلوه‌های بصری و تکنیک‌های جلوه‌های ویژه آموختیم و این بار که به سراغ یکی از فیلم‌های مورد علاقه خود برویم، قطعا با درک بیشتری عناصر قرار داده شده در این آثار را درک خواهیم کرد. جلوه‌های ویژه بدون شک یکی از ستون‌های اصلی دنیای فیلم‌سازی هستند و تصور این دنیا بدون این ماهیت، تقریبا غیرممکن است. نظرات خودتان را در خصوص مبحث جلوه‌های ویژه با ما در میان بگذارید و به ما بگویید که چه فیلم‌هایی توانسته‌اند شما را با جلوه‌های بی‌نظیر خود، تحت تاثیر بگذارند.