تحلیل و نقد فیلم مرتد (Heretic ۲۰۲۴)

فیلم مرتد یکی از آخرین فیلم‌های سال 2024 است. اثری که با نویسندگی و کارگردانی اسکات بک و برایان وودز تولید شده و شاهد حضور بازیگرانی چون هیو گرانت، سوفی تاچر و کلویی ایست در این اثر ترسناک و هیجان‌انگیز هستیم.

آیا فیلم مرتد توانسته تا خودش را به عنوان یکی از فیلم‌های قابل‌توجه سال 2024 ثابت کند و یا اینکه صرفا یک اثر گذرا و فراموش شدنی است؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال همراه پاراج باشید. همچنین فراموش نکنید که نقد فیلم مرتد حاوی اسپویل‌های داستانی و روایتی است.

شرح اولیه داستان فیلم مرتد

خواهر بارنز و خواهر پکستون دو پروتاگونیست اصلی ماجرای مرتد هستند که دوربین فیلم در اولین قدم آنها را به ما معرفی می‌کند. این دو شخصیت مبلغین کتاب مذهبی مورمون هستند که برای دعوت افراد مختلف و راهنمایی آنها به این مسیر، به درب خانه آنها می‌روند و با مخاطبین خود به صحبت می‌پردازند. در چنین موقعیتی فردی با نام Mr. Reed از کلیسا درخواست مبلغ کرده و به همین علت دو شخصیت ماجرا به سمت منزل او رهسپار می‌شوند.

در شرایطی که اوضاع آب و هوا چندان مساعد نیست، بارنز و پکستون توسط آقای رید به خانه خود دعوت می‌شوند و این دو برای به تکمیل رساندن وظیفه خود مجبور می‌شوند تا ادامه صحبت‌هارا در داخل منزل این شخصیت ادامه دهند. اما رفته رفته شک و تردید آنها نسبت به آقای رید بیشتر شده و در شرایطی که سعی می‌کنند تا از منزل او خارج شوند، با درب قفل شده خانه مواجه می‌شوند. حال آنها به‌طور ناخواسته باید دعوت شرور داستان فیلم مرتد را به سمت یک بازی پیچیده برای به چالش کشیدن دیدگاه‌های خود را بپذیرند.

فیلمی با 3 هنرپیشه

فضای خلوت و تعداد کم کاراکترها، اصولا از جنبه‌های یک اثر ترسناک یا تریلر است و هرچه فیلم این توانایی را داشته باشد که روایت خود را با افراد کمتری روایت کند، فاصله نزدیک‌تری نسبت به یک ذهنیت ایده‌آل از اثری که زیر چتر این سبک است را دارد. به همین دلیل اگر بخواهیم تعداد کم شخصیت‌های سیاه لشکری که صرفا برای کمک به لحظاتی از داستان وجود دارند را نادیده بگیریم، با عنوانی مواجه هستیم که داستان‌گویی خود را تنها با 3 شخصیت انجام می‌دهد؛ دو شخصیت در جایگاه قربانی و یک فرد در موقعیت هیولای داستان.

در این میان بدون تردید بخش زیادی از سنگینی ماجرا فیلم مرتد بر روی دوش آنتاگونیست فیلم یعنی آقای رید است. این هنرپیشه که وظیفه ایفای نقش آن را هیو گرانت برعهده دارد، یکی از دلایل کنجکاوی مخاطب و رها نشدن فیلم در اواسط آن است؛ که البته نیمی از این وظیفه توسط بازیگر و نیم‌دیگر آن توسط نویسنده انجام شده است. هیو گرانت دوست داشتنی حتی باوجود حضور داشتن در دهه ششم زندگی خویش از هیچ تلاشی برای نشان دادن بازی بی‌نظیر خود دریغ نمی‌کند.

صدالبته از بازیگری که وظیفه ایفای نقش ویلیام را در فیلم به یاد ماندنی ناتینگ هیل داشته است انتظاری کمتر از این نیز نمی‌رود. چهره گرانت شصت و چهار ساله در حال حاضر بیشتر از سایر قالب‌های شخصیتی، به یک چهره منفی گرایش دارد و همین مسئله موجب شده تا در سال‌های اخیر او را به عنوان کاراکتری پلید در فیلم‌هایی چون دانجنز اند دراگنز و صدالبته مرتد باشیم.

همچنین نباید از بازی خوب و راضی کننده دو هنرپیشه دیگر، یعنی ایفا کنندگان نقش‌های خواهر بارنز (سوفی تاچر) و پکستون (کلویی ایست)، خصوصا در لحظات ابتدایی فیلم غافل شویم. متاسفانه سازندگان این اثر نتوانسته‌اند تا شخصیت‌پردازی دو کاراکتر نام‌برده را تا انتهای اثر در موقعیت خوبی حفظ کنند و همین مسئله موجب می‌شود که رفته رفته این شخصیت‌ها به سمت کالبدی توخالی و با برچسب قربانی داستان حرکت کنند و فردیت خود را در روند این اثر از دست بدهند.

فیلمنامه‌ای که کافی نیست

بازخوردهای منتقدین و کاربران نسبت به فیلم مرتد از همان ابتدا حاکی از این مسئله بود که با اثری مواجه هستیم که ایرادات معمول سایر فیلم‌های مرسوم در طی هرسال را با خود دارد. فیلمنامه این فیلم بعد دیگری از مشکلات را با خود حمل می‌کند و حتی در ارائه پتانسیل نهایی خود نیز بازمی‌ماند. این فیلمنامه در اوایل داستان درخشان عمل می‌کند ولی در ادامه با سرعت زیادی در سراشیبی قرار می‌گیرد و لحظات خوب کاربر در ابتدای فیلم را از یاد او می‌برد.

شروع فیلم مبهم، مخاطب‌پسند و حاوی حجم زیادی از جاذبه‌ای بوده که ناشی از حس کنجکاوی مخاطب است. دو قربانی ماجرا به‌موجب رفتارها و نوع شخصیت نه‌چندان زیرکی که دارند، خیلی زود در دام دشمن اصلی‌شان قرار گرفته و نگرانی بیننده را با خود همراه می‌کنند. اما داستان فیلم سعی می‌کند تا در لحظات انتهایی اثر این اختلاف میان شخصیت‌های مثبت و منفی را از بین ببرد. به همین دلیل خواهر پکستونی که در کل روند فیلم به عنوان یک شخصیت ضعیف در ذهن مخاطب حک شده بود را تبدیل به قهرمان و کاراگاهی کند که سرنخ‌های ماجرا را به بهترین شکل به‌یکدیگر متصل می‌سازد.

ایرادات فیلمنامه تنها به این موارد محدود نمی‌شود و مشکلات ریز و درشتی که دامن‌گیر روایت این اثر شده‌اند نیز مزید بر علت می‌شود که مرتد نتواند حتی به عنوان یک اثر به یاد ماندنی قلمداد شود.

تضادی میان باور و عدم باور

جملات اولیه فیلم مرتد با موضوع سرنوشت آغاز می‌شود. یک صحبت آشنا که همه ما بدون شک چه به صورت ذهنی و چه به عنوان یک موضوع مکالمه با دوستان و اطرافیان با آن مواجهه کافی داشته‌ایم. این صحبت‌ها اولین روزنه‌های فیلم هستند که سعی می‌کنند پایه‌های فیلم را از دقایق نخستین اثر محکم سازند و همه‌چیز را برای نتیجه‌گیری نهایی فیلم فراهم کنند. مرتد از همان ابتدا در مورد هدف شکل‌گیری خود و پیام‌هایی که تلاش می‌کند در دستان بیننده قرار دهد، شفاف عمل کند.

در حقیقت مخاطبین به سادگی می‌توانند جهت‌گیری فیلم را از مکالمات شخصیت‌های آن متوجه شوند و واضح است که شاهد عنوانی هستیم که می‌خواهد بحث آشنا و پایان‌ناپذیر میان مدافعین و مهاجمین مبحث دین را به تصویر کشد.

اینجاست که آقای رید نقش خودش را نه صرفا به عنوان هیولای داستان، بلکه در جایگاه حامل پیام‌های اثر ایفا می‌کند. تمام تلاشی که رید برای اقناع‌سازی دو شخصیت دیگر ماجرا دارد اصولا زمینه‌چینی برای دیالوگ‌هایی است که در آخرین دقایق رد و بدل می‌شود. دلایل منطقی، علمی، عقلانی و روانشناسی که وی برای توصیف هدف دین در دقایق مختلف فیلم ارائه می‌دهد، باارزش‌ترین چیزهایی هستند که مرتد در اختیار مخاطبین خود قرار می‌دهد.

دیالوگ‌ها و جملاتی که آقای رید به تبع مکالمه خود و دو رقیبش در اثبات مذهب و چرایی بودن آن ارائه می‌دهند، نکات زیادی را در بطن خودشان دارند و می‌توان به ازای هر 5 دقیقه از لحظات ارزشمند فیلم، ساعت‌ها صحبت کرد.

واقعیت مسئله این است که عموم مردم سال‌های زیادی است که با کتاب‌ها و منابعی که معمولا نوشته‌های سنتی خطاب می‌شوند، غریبه هستند. در حالی که مرجع و حجم وسیعی از اطلاعات ارزشمند علوم انسانی و علوم نظری در اختیار کتب هستند، اما دنیای انسان‌ها از این منابع فاصله گرفته‌اند. در چنین موقعیتی فیلم‌هایی چون مرتد سعی می‌کنند تا پیغام‌هایی که بسته به ذهن سازندگان خود، درست تلقی می‌شوند را به مخاطبین برسانند. اما آیا این گونه آثار می‌توانند به قدرتمندی نسل کهن رسانه یا همان کتاب‌ها عمل کنند؟

پاسخ به این سوال چندان سخت و دشوار نیست و حتی این مسئله که نمی‌توان این دو را در یک ترازوی مقایسه قرار داد نیز تا حد زیادی صحیح است. شکل جدید رسانه شاید بتواند جرقه‌هایی از ذهنیت‌های فلسفی، چرایی رخدادها و حس تردید را در مخاطبانش ایجاد کند، اما در نهایت مخاطبین کنجکاو و بندگان دانش باید برای رسیدن به سوال‌های خود به کتاب‌ها مراجعه کنند. با این حال فیلم مرتد یک پیام مهم در لایه‌های زیرین خود دارد که نباید آن را فراموش کنیم.

پیام نهایی فیلم مرتد 2024

فلسفه، جهان بزرگی است و عموما نمی‌توان برای آن چهارچوبی درنظر گرفت، زیرا که فلسفه در هر عامل دنیوی و غیر دنیوی نقش دارد. در حالی که برخی بر این باور هستند که عصر فلسفی امروزه جای خود را به عصر علم و دانش داده است، اما همچنان مسائلی هستند که به خاطر ساختار ذهنیت‌محور خود و عدم قرارگیری در حوزه علوم نظری، تنها به وسیله فلسفه و تلاش برای استنباط قابل بررسی هستند.

به واسطه پیشرفت‌ها و اثبات مسائل مختلف به‌واسطه حضور علم، نگرش‌های فلسفی زیادی هستند که برخلاف گذشته نیاز به اندیشیدن ندارند. اما در چنین روزگاری نیز بحث درخصوص وجود خدا، چرایی وجود دین، هدف زندگی و باور به مسئله‌ای چون روح، همچنان شکل گذشته خود را حفظ کرده و حامیان و مخالفین زیادی را با خود دارد. علیرغم اینکه کدام یک از این گروه‌ها در نهایت پیروز این جدال ازلی خواهند بود، نکته دیگری وجود دارد که نشان می‌دهد در اکثریت اوقات تلاش برای به اثبات رساندن، از موضوع اصلی صحبت برای مخاطبین اهمیت بیشتری برخوردار است.

مدافعین و مخالفین این ذهنیت‌ها تقلا می‌کنند تا به هر شکلی که می‌توانند، حرف خودشان را به کرسی بنشانند. چه بسا یک فرد تلاش کند تا برای اثبات اشتباه رفتار طرف مقابلش، این رفتار نادرست را تکرار کند و این همان عملی است که ما از آقای رید در فیلم مرتد دیدیم. در این فیلم جملات زیادی درمورد سرنوشت و ارتباط آن با ادیان گفته می‌شود و ذهنیت‌های مخالف در تلاش هستند تا همچون دنیای واقعی، در این بحث پیروز شوند، اما در نهایت پاسخ نهایی و پیغامی که مرتد ارائه می‌دهد، هیچ‌یک از این حرف‌ها نیست.

"از لحاظ علمی ثابت شده که دعا کردن برای بیماران بی‌نتیجه هست، اما خیلی زیباست که یک نفر برای دیگران دعا کنه"

 جمله‌ای که پیش از این ارائه شد یکی از آخرین دیالوگ‌های شخصیت خواهر پکستون و شاید ناجی فیلم مرتد به عنوان یک فیلم ارزشمند باشد. همین دیالوگ ساده و بی‌آلایش در حساس‌ترین قسمت فیلم و همانجایی ارائه می‌شود که شخصیت‌های داستان نقاب معمول خود را کنار گذاشته‌اند و هرآنچه که به زبان می‌آورند، ناشی از ذهنیت حقیقی آنان است.

مرتد عنوان می‌کند که شاید دین در اوقات بسیاری به عنوان یک ابزار برای کنترل اذهان مورد استفاده قرار گرفته، اما نمی‌توان از آن در جایگاه یک راهنما به سمت رفتارهای پسندیده نام بر زبان نیاورد. این همان مسئله‌ای است که امسال امانوئل کانت در فلسفه اخلاق خود در خصوص دین می‌گوید. رفتارها یا اخلاقی هستند و یا غیراخلاقی و این مسئله ارتباطی با دین، ذهنیت‌های فلسفی و ایدئولوژی‌های بی‌شمار در دنیا ندارند. یک عمل اشتباه به هر شکلی اشتباه است و فارغ از انجام دهنده آن یا هدفی که در پشت آن وجود دارد، یک قدم کوچک دنیا را به سمت تباهی که همه انسان‌ها از آن هراس دارند حرکت می‌دهد.

سخن پایانی

فیلم مرتد یک اثر متوسط است و نه هیچ‌چیز دیگر. ولی با این حال مخاطبینی که برای اهداف ارزشمند‌تری (نه‌صرفا سرگرمی) به سراغ این اثر می‌آیند، بازخوردی ارزشمند را از این اثر دریافت خواهند کرد. مرتد یک اثر هنری در خدمت فلسفه است و با اینکه قابل قیاس با فیلم‌های عمیق هم‌هدف خود نیست، اما حداقل آنقدری مفید واقع می‌شود که نتوانیم تلاش‌های سازندگان این فیلم را بی‌نتیجه بنامیم. نظرات خودتان را در خصوص فیلم جدید مرتد با ما در میان بگذارید.

همچنین فراموش نکنید که نقد فیلم Heretic 2024 از زبان یک نویسنده نمی‌تواند گویای تمام ابعاد یک اثر باشد، بنابراین با ارائه نظرات خودتان در مورد این فیلم، به جوانب دیگر این فیلم اشاره کنید و در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.