افخمی، مهدویان، امینی و نسل تازه فیلمسازان؛ سینمای ایران آماده موج جدید جنگی
-
در تمام سال‌هایی که از تولد سینمای پس از انقلاب گذشته، «جنگ» یکی از ستون‌های اصلی روایت در سینمای ایران بوده است. چه در دوران بازتاب تجربه‌های مستقیم دفاع مقدس در فیلم‌هایی مانند دیده‌بان، مهاجر، افق، هور در آتش و نمونه‌های مشابه، و چه در آثاری که تبعات انسانی و اجتماعی جنگ را مورد واکاوی قرار داده‌اند، همچون آژانس شیشه‌ای، هیوا، گیلانه، دوئل و قارچ سمی. حتی در دوره‌هایی که سینما با کمبود امکانات یا رکود اقتصادی دست‌به‌گریبان بوده، روایت رویدادهای ملی از پرده سینما کنار نرفته است.
در دهه اخیر نیز نمونه‌هایی مانند موقعیت مهدی، مجنون، تنگه ابوقریب بار دیگر نشان دادند که فیلمسازان ایرانی همچنان دل در گرو ثبت تاریخ دارند.
اما اکنون سینمای ایران با چالشی تازه در حوزه بازنمایی جنگ روبه‌روست؛ رویدادی که ۳۶ سال پیش نخستین تقابل جدی ایران با اسرائیل را رقم زد و امروز با عنوان «جنگ ۱۲ روزه» دوباره در مرکز توجه قرار گرفته است. گزارش‌های منتشرشده طی ماه‌های اخیر از شکل‌گیری موجی تازه از تولید آثار جنگی حکایت دارد؛ موجی که بیش از هر چیز بر حضور نسل جوان فیلمساز تأکید می‌کند؛ نسلی که با اینکه سلایق زیبایی‌شناختی و زاویه‌دیدهای متفاوتی دارد، اما همچنان خود را نسبت به روایت‌های ملی مسئول می‌داند.
دو فیلم کوتاه و ورود نسل تازه به روایت جنگ
تازه‌ترین خبر مربوط به تولید نخستین فیلم بلند محسن بهاری با نام قمارباز است؛ فیلمی که به دلیل زمان ثبت، امکان حضور در بخش «نگاه نو» جشنواره را ندارد و باید در کنار فیلمسازان باتجربه رقابت کند. قمارباز ترکیبی از تریلر روان‌شناختی و ماجرایی درباره هک شبکه بانکی در بحبوحه جنگ ۱۲روزه است.
تهیه‌کنندگی فیلم را سجاد نصراللهی بر عهده دارد؛ فیلمسازی که آثاری مانند در آغوش درخت، آپاراتچی و چشم‌بادومی را در کارنامه دارد.
بهاری دلیل انتخاب این موضوع را علاقه همزمانش به ژانر معمایی و طرح‌کردن یک روایت ملی عنوان کرده است.
در سوی دیگر، محمدابراهیم شهبازی که با فیلم کوتاه دریچه شناخته شد، پس از تجربه موفق آن اثر—که آن هم درباره جنگ ۱۲روزه بود—کار ساخت نخستین فیلم سینمایی خود درباره تجاوز اسرائیل به ایران را آغاز کرده است.
بازگشت متفاوت افخمی با «فون‌گویر»
در میان پروژه‌های متعدد، فیلم جدید بهروز افخمی با نام فون‌گویر یکی از خاص‌ترین آثار امسال به شمار می‌رود. افخمی که سابقه ساخت فیلم سیاسی–جاسوسی روز شیطان را دارد، این‌بار سراغ فضایی فانتزی رفته و اثری با الهام از طنز سیاسی کوبریک، دکتر استرنج‌لاو، در دل موقعیت سیاسی جدید خلق کرده است.
بازنویسی فیلمنامه پس از رخداد جنگ ۱۲روزه نیز نشان می‌دهد تیم سازنده در پی هماهنگ‌کردن روایت با شرایط روز بوده‌اند.
حضور پوریا منجزی در نقش اصلی و همکاری گروهی از بازیگران نزدیک به تیم «صبح اعدام» نیز تأکید دیگری بر مسیر تجربه‌گرایانه افخمی است.
ابراهیم امینی و روایتی خانوادگی از جنگ
ابراهیم امینی، نویسنده شناخته‌شده فیلم‌های دفاع مقدس (ایستاده در غبار، موقعیت مهدی، دسته دختران), پس از ساخت فیلم چشم‌بادومی، امسال پروژه تازه‌ای با نام دماوند را مقابل دوربین خواهد برد.
امینی برخلاف انتظار، به‌جای پرداخت کلاسیک جنگ، به سراغ روایتی خانوادگی رفته و تلاش کرده است جنگ را در بستری شیرین، طنزآلود و انسانی بررسی کند.
بازگشت مهدویان با «نیم‌شب»؛ پروژه‌ای با انتظار بالا
در نقطه مقابل این آثار، محمدحسین مهدویان پس از چند سال فاصله از ژانر جنگ، با نیم‌شب دوباره به سبک مستند–درام اولیه‌اش بازمی‌گردد. داستان حمله موشکی در نزدیکی دو بیمارستان یوسف‌آباد و تمرکز بر بازیگران کمترشناخته‌شده، نوید اثری واقع‌گرایانه در امتداد ایستاده در غبار و ماجرای نیمروز می‌دهد.
همزمان، برخی نهادها نیز در حال آماده‌سازی پروژه‌های مرتبط هستند. چنان‌که جلال غفاری در نشست خبری جشنواره فیلم مقاومت از تولید پنج فیلم سینمایی خبر داد که البته همه آنها مستقیم به جنگ اخیر مرتبط نیستند.
واکنش سریع و غافلگیرکننده سینمای ایران
مرور پروژه‌های در دست ساخت نشان می‌دهد سینمای ایران در برابر رخدادهای ملی همچنان واکنش سریع و مؤثر دارد. تولید دست‌کم ۱۰ پروژه مرتبط با جنگ ۱۲روزه در چنین بازه کوتاهی، نشان‌دهنده دو نکته مهم است:
حساسیت فیلمسازان به تحولات کشور: تنوع ژانری از فانتزی و طنز سیاسی تا تریلر و داکیودرام ثابت می‌کند که فیلمسازان نسل‌های مختلف خود را موظف می‌دانند روایت این رویداد را برعهده بگیرند.
توانایی و انعطاف بالای سینمای ایران: علی‌رغم مشکلات اقتصادی و کمبود تجهیزات، سینما همچنان یکی از اثرگذارترین بسترهای هنری برای بازتاب مسائل ملی است و می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان خود را با شرایط جدید وفق دهد.
با ادامه این روند، سال ۱۴۰۵ می‌تواند آغازگر فصل تازه‌ای در سینمای جنگ ایران باشد؛ فصلی که شاید بتواند مفهوم «سینمای دفاع مقدس» را در مسیرهای نو بازتعریف کند.
سینمای ایران بار دیگر ثابت کرده است که همچون آینه‌ای زنده و پویا، نسبت به اتفاقات ملی واکنشی بی‌درنگ و هنرمندانه دارد.
منبع: تسنیم
محمد شهبازی
بهروز افخمی
ابراهیم امینی
محمدحسین مهدویان